هایکو چیست؟ + هایکوکتاب های معروف

ادبیات ملل مختلف سرشار از خلاقیت‌ها و عناصر زیبایی است که آن‌ها را به ادبیاتی منحصربه‌فرد، جذاب و بی‌نظیر تبدیل می‌کند. ادبیات ژاپن مملو از این اتفاقات بسیار جذاب است و اگر به تاریخچه آن نگاهی بیندازید، تلاش‌های موفقی را می‌بینید که انقلابی نوین در عرصه شعر و داستان ایجاد کرده‌اند. هایکو و هایکوکتاب یکی از انواع این تلاش‌ها است. هایکو به‌عنوان یک قالب شعری کاربردی و بی‌بدیل، سرآمدترین اختراع شاعران خوش‌ذوق ژاپنی است که تاثیر فوق‌العاده زیادی بر ادبیات ملل مختلف، از جمله ایران گذاشته است. در این مقاله اطلاعات بیشتری در رابطه با این شعر موزون و خاص به شما می‌دهیم. با ما همراه باشید.

هایکو از کجا آمده است؟

هایکو نام گونه‌ای از شعر کوتاه است که برای اولین بار در ژاپن سروده شد و تقریبا سرنوشتی مانند غزل شعر فارسی داشته است. در تاریخ ادبیات و شعر ایران، قالب غزل از بخش تغزل قصیده استخراج شد و به‌عنوان یک قالب شعری جدید موضوعیت پیدا کرد. سرگذشت هایکو در ژاپن هم به همین شکل بوده و از دل قالبی به نام های‌کای بیرون اومد. هایکو‌ها در حقیقت گونه تکامل‌یافته های‌کاها هستند. سرایندگان آن اصولا دنبال زیبایی نیستند و سعی دارند مفهومی عمیق را برسانند که همین باعث می‌شود که این شعرها زیبایی خاص خودشان را داشته‌باشند.

سرودن هایکو

در قرن هشتم میلادی برای اولین‌بار یک مجموعه شعر به زبان ژاپنی تدوین شد. این مجموعه، شامل اشعاری با فرم‌های سنتی شعر ژاپن بود که باتوجه به تعداد حروف‌هایشان به انواع مختلفی تقسیم می‌شدند. در این میان یکی از محبوب‌ترین انواع شعری، تانکا یا همان شعر کوتاه بود که از قالبی با واحدهای 5‌ هجا، 7‌ هجا، 5 ‌هجا، 7 ‌هجا و مجددا 7 ‌هجا تشکیل شده بود و در مجموع 31 هجا داشت. حدود 8 قرن بعد، در حوالی قرن 16 و 17 شاعران ژاپنی به فرم جدید جذاب سه سطری دست یافتند که هر سطر به ترتیب از 5 هجا، 7 هجا و 3 هجا تشکیل شده بود و عمدتا برای شعرهای طنز و فکاهی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در همان سال‌ها بود که ادبیات ژاپن مانند ادبیات بسیاری از ملت‌ها با وارد شدن به دوره نوگرایی توانست تکامل پیدا کند و از دل همین تعمق‌های فکری، قالب جدید هایکو خارج شد.

بیشتر بخوانید: 20 کتابخانه معروف جهان

هایکو کوتاه‌ترین قالب شعری ژاپنی است که از قواعد خاصی پیروی می‌کند و در آن کشور بیشتر برای توصیف طبیعت استفاده می‌شود. چرا توصیف طبیعت؟ زیرا کشور ژاپن در واقع جزیره‌ای است که از 4 طرف به دریا راه دارد و از لحاظ جوی، کشوری چهارفصل محسوب می‌شود که دائما با تغییرات شدید آب و هوایی مواجه بوده و همین امر موجب توجه هنرمندان این کشور به طبیعت و عناصر طبیعی شده است. اساسا فصل‌واژه، یکی از عناصر اصلی هایکونویس‌ها در سرودن اشعارشان به‌شمار می‌آید و اشاره به طبیعت چهارفصل ژاپن و توصیف ویژگی‌های آن دارد. این فصل‌واژه‌ها در برخی مواقع به شکل مستقیم و آشکار در شعر وجود دارند و در هایکوهای مدرن‌تر، به شکل عمیق و درونی جایشان را در سطرها پیدا می‌کنند.

هایکو در ایران

قالب شعری هایکو به‌دلیل کاربردی بودن و در عین‌حال پتانسیل بالا در انتقال مفاهیم، در قرن بیستم میلادی به زبان‌ انگلیسی و بعد از آن به‌سرعت به دیگر زبان‌های اروپایی ترجمه شد. ایرانیان علاقه‌مند به حوزه شعر نیز از این قافله عقب نماندند و در اویل دهه 60 به کوشش عسکر پاشایی و احمد شاملو کتاب «هایکو، شعر ژاپنی از آغاز تا امروز» منتشر شد و این نقطه سرآغاز ورود این قالب شعری به ایران محسوب می‌شود.

البته در میان ایرانیان شعردوست هر نثر کوتاهی که در حد چند جمله باشد و در سه خط نوشته شود، هایکو نام دارد. به‌طور کلی هایکو در کشورهای دیگر از جمله ایران کاملا با هایکو ژاپنی تفاوت ماهوی دارد. یکی از اصلی‌ترین علل تفاوت هایکو در ملل مختلف و ژاپن، توجه به همان فصل‌واژه‌هایی است که در بخش‌های پیشین به آن اشاره شد. اساسا فصل‌واژه‌ها جز لاینفک هایکو ژاپنی به‌شمار می‌آیند و تفکر و نگاهی که ژاپنی‌ها به فصل‌ها و طبیعت متنوع خود دارند، بن‌مایه هایکوهایشان است. همین موضوع سبب می‌شود هیچ هایکویی صددرصد شبیه هایکو ژاپنی نباشد و موتیو فصل‌واژه در هایکو ملت‌های مختلف شکل نگیرد.

بیشتر بخوانید: کرم کتاب چیست؟

به هر حال قالب هایکو توانست در میان ملل مختلف جای خود را با تعریفی متفاوت پیدا کند و به یکی از جذاب‌ترین قالب‌های شعری بدل شود. چند نمونه از هایکوهای ایرانی معروف را در ادامه درج می‌کنیم:

سلاخی می‌گریست

به قناری کوچکی

دل باخته بود.

)احمد شاملو(

مادرم چاقو را

در حوض نَشُست

ماه زخمی می‌شد.

(سهراب سپهری)

جهان چه تند می‌رود!

نمی‌داند که

به قربان‌گاه می‌رود

)بیژن جلالی)

استکان‌ها به هم می‌خورند

در جهانی

مهیای ویرانی

)سیروس نوذری)

هایکوکتاب‌های معروف

هایکوکتاب در حقیقت نامی است که شعردوستان به کتاب‌های شعر هایکو داده‌اند. این کتاب‌های در سرتاسر دنیا سالانه به چاپ می‌رسند و بسیاری از آن‌ها به‌دلیل استقبال بالای عموم مردم تجدید چاپ می‌شوند. در این بخش‌ می‌‌خواهیم چند هایکوکتاب معروف و محبوب که اتفاقا به زبان فارسی ترجمه شده است را معرفی کنیم.

بیشتر بخوانید: راهنمای انتخاب کتاب برای هدیه دادن + 10 پیشنهاد عالی

هایکوکتاب تصویر توکیو لود نشد

تصویر توکیو لود نشد، گزیده‌ای از بهترین هایکوهای جهانی است که در ایران توسط فرشته پناهی ترجمه شده است.

کیمونوی بهاری

کیمونوی بهاری، نام کتابی است که در آن گزیده هایکوی زنان ژاپنی توسط هیروآکی ساتو جمع‌آوری شده و به چاپ رسیده است. لطافت شعرهای موجود در این کتاب، کیمونوی بهاری را به یک هایکوکتاب پرفروش تبدیل کرده است.

هایکوکتاب صد هایکو مشهور

کتاب صد هایکو مشهور یک هایکوکتاب بسیار محبوب و جذاب متشکل از چهار فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان بوده که توسط عسکر پاشایی جمع‌آوری شده است.

هایکوهای طنزآمیز

همان‌طور که گفتیم، ابتدا شعرهای کوتاه سه سطری در ژاپن اغلب برای بیان محتواهای طنزآمیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند و بعدها با تکامل یافتن این قالب شعری، زبانی جدید برای بیان موضوعاتی جدید شدند. هایکوهای طنزآمیز نام کتابی است که گردآورنده در آن تلاش کرده هایکوهای کلاسیک طنز را تدوین کند.

کلام پایانی

هایکو شعر کوتاهی است که از دل هقالب های‌کای بیرون آمد. قالب شعری هایکو نه فقط بر ادبیات ژاپن، بلکه چیزی بر ادبیات شعری جهان افزود که تا سال‌های سال اثراتش به قوت باقی خواهد ماند.

منابع: