هنر فرزند پروری: بهترین کتاب های تربیت کودک

والدین، کسانی که در یک اشتراک زیبا فرزندی را به جهان هدیه می‌کنند، همان‌هایی که او را در همه مراحل نگهداری می‌کنند تا از تمام خطرهایی که در جهان پیرامون ممکن است رخ دهد، دور بماند. بعد هم تا آخر عمر گام به گام از او پرستاری می‌کنند او را آموزش می‌دهند تا به بلوغ و استقلال برسد.
کلمات همیشه بار معنایی زیادی را با خود حمل می‌کنند. آنچه کلمه والدین در خود حمل می‌کند نوعی از حکومت و مدیریت بی‌احساس را در خود دارد. مدت‌ها پیش با کلمه انگلیسی parenting این موضوع را بیشتر متوجه شدم و فهمیدم حتی کلمه‌ای به این سادگی می‌تواند معنایی بزرگ را دگرگون کند.
اما من کلمه بهتری برای این شغل تمام وقت که مرکز توجه آن فرزندان هستند دارم. من آن را فرزندپروری می‌نامم و برای بهترین روش‌های انجام آن امروز مجموعه‌ای از کتاب‌های شاخص را معرفی خواهم کرد. در صدر لیست سه کتاب هستند که همیشه به عنوان هدیه به کسانی که به تازگی پدر و مادر شده‌اند و یا به زودی به این شادی بزرگ می‌رسند، هدیه می‌دهم.
برای آشنایی با بهترین کتاب‌های فرزندپروری و تربیت کودک با من همراه باشید.

بهترین کتاب‌های فرزندپروری و تربیت کودک

1- ریحانه بهشتی

کتابی برای همه دختران جوان که به تازگی ازدواج کرده‌اند و قرار است به زودی مادر شوند. ریحانه بهشتی از آن قدیمی‌هایی است که من آن را در کتابخانه خاله‌هایم پیدا کردم، کتابی که مادر را از اولین روزهای بارداری تا پایان شیردهی همراهی می‌کند.
شادی و نوری که در این کتاب موج می‌زند بسیار آرام‌بخش و مهربان است. خانم سیما مخبر به همراهی جمعی از خواهران حوزه علمیه مجموعه ارزشمندی حول موضوعات "اخلاقی، عبادی، پزشکی و تغذیه قبل از بارداری تا پایان شیردهی" را برای پدر و مادرها حاضر کرده‌اند.
نام دیگر کتاب، فرزند صالح است، همین نام به ما یادآور می‌شود کتاب با دیدگاه دینی و عبادی جهت تربیت فرزند صالح ترتیب داده شده‌است.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
"زن و شوهر لازم است در هنگام ازدواج فکر کنند برای چه ازدواج می‌کنند؟ برای چه فرزند می‌خواهند؟ چگونه فرزندی می‌خواهند؟ آتش افروز وجانی یا روشنی بخش و ایجاد کننده صلح و تفاهم؟"

و یا در جایی دیگر آمده است:
"در دین مقدس اسلام، غذا هم از لحاظ مادی بررسی می‌شود و هم از لحاظ معنوی. درست است که غذای حرام تاثیر بدتر در روح و روان فرزند می‌گذارد. از این رو بسیار سفارش شده که والدین از غذای حرام و حتی غذای مشکوک پرهیز نمایند. شاید با تاسی از همین سنت حسنه باشد که عده‌ای از بزرگان سفارش می‌کنند که والدین پیش از بچه‌دار شدن روزه بگیرند یا عبادت خاصی را انجام دهند."

انتشارات نور الزهرا (س) که ناشر این کتاب است کتاب ریحانه بهشتی را بیش از 140 بار باز نشر نموده و همین موضوع نشان دهنده ارزش و اقبال خوانندگان به این کتاب است.

2- امیل

ژان ژاک روسو فیلسوف، نویسنده، آهنگ‌ساز اهل جمهوری ژنو، در سده‌ی هجدهم بود. او در اوج دوره‌ی روشنگری اروپا می‌زیست. اندیشه‌های او در زمینه‌های سیاسی، ادبی و تربیتی، تأثیر بزرگی بر معاصران گذاشت.
بی‌اغراق بهترین هدیه برای هر مرد جوانی که به تازگی پدر شده است، کتاب امیل یا رساله‌ای در باب آموزش و پرورش است.
کتاب امیل در پنج بخش به ترتیب مراحل زندگی یک پسر را از کودکی تا بلوغ را تصویر می‌کند.
البته باید یادآور شوم این کتاب حدود 200 سال پیش نوشته شده است پس اگر در نکات نادری کهنگی در مطالب می‌بینید نباید خرده بگیرید.
روسو می‌گوید: "طبیعت، انسان را نیک خلق کرده ولی جامعه او را شریر تربیت کرده است. طبیعت انسان را آزاد آفریده ولی جامعه از او بنده ساخته است. طبیعت انسان را خوشبخت بار آورده ولی جامعه او را بدبخت و بیچاره کرده است- این سه قضیه مرتبط به هم یک حقیقت است. نسبت اجتماع به عالم طبیعت مانند نسبت شر است به خیر." تمام استدلالات روسو متکی به اصول فوق است.
جالبی این کتاب این است که حتی در فصل آخرآن فصل‌هایی در باب ازدواج فرزندان آورده است: "سوفی یا زن، تصویر صوفی، ملاقات امیل و سوفی، دیدار دو دلباخته، تفریحات و قهر و آشتی، گزارش یک سفر طولانی، عروسی امیل و سوفی"

3- مادر کافی

و اما سومین هدیه من به پدر و مادرهای جوان، کتاب مادر کافی است. جوآن فراست، پرستار بچه‌ای که با یک برنامه تلویزیون با موضوع نگهداری از بچه‌ها و پرساری بچه بسیار معروف شد شش کتاب در این موضوع نوشته است. و کتاب مادر کافی از او یک کتاب فرزندپروری بسیار کاربردی است.
نام کتاب به خودی خود یک جمله پر معنی است، آنچه در جریان کتاب یاد خواهیم گرفت آن است که لازم نیست یک مادر یا پدر کامل باشیم تنها آنچه مهم است این است که یک پدر و مادر کافی باشیم.
نام برخی از فصل‌های کتاب مادر کافی: "ده قانون (فرمان) اصلی تربیت، مراحل رشد، از تولّد تا شش ماهگی، شش تا هجده ماهگی، دوست‌یابی، ایمنی، واقع بین باشید، ثبات قدم داشته باشید، رفتارهای ممنوع، آرامش، کودکان نوپا، بازی کودکان با یکدیگر و تفریح خانوادگی."
اما فصل محبوب من "نحسی" است. آن دوره‌ای از رشد همه بچه‌ها که ناگهان وسط فروشگاه شروع می‌کنند به جیغ زدن و ما را مجبور می‌کنند عروسکی که مادر یک بچه دیگر برایش خریده به هر قیمتی هست پس بگیریم و به او بدهیم. نویسنده روشی در کتاب برای برخورد مناسب با این موقعیت را به شما آموزش می‌دهد. به شدت به پدرهای عزیز توصیه می‌کنم این کتاب را بخوانند اگر چه نام کتاب مادر کافی است.

4- من و کودک من

دکتر جواد فیض در سال 1333 دوران تحصیلی خود در رشته پزشکی را در دانشگاه تهران آغاز کرد. عمر پربار این اندیشمند و پزشک بزرگ صرف کارهای بزرگی در اعتلای کشور عزیزمان شده‌است.
یکی از آثار ارزشمند این مرد بزرگ کتاب من و کودک من است. مسائل مربوط به سلامت مادر در دوران جنینی، نوزادی، شیرخوارگی و بیماری‌های دوران کودکی به همراه 400 عدد تصویر محتوای کلی این کتاب است.
این کتاب در سه بخش اصلی و بیست و یک زیر فصل نگاشته شده است. حقیقت این است که این کتاب یک دانش‌نامه پزشکی قابل استفاده برای والدین است که به صورت دقیق و علمی همه موارد مربوط به نوزاد پیش از بوجود آمدن تا سال‌های پایانی کودکی را در خود دارد.
فهرست کتاب به شرح زیر است، البته در اینجا تنها نام بخش ها آمده و از زیر فصل‌های مفصل چشم‌پوشی کرده‌ایم:
بخش اول: آماده شدن برای حاملگی، دوران حاملگی، پیشگیری از حاملگی
بخش دوم : نوزاد سالم، تغذیه نوزادان، شیرخواران و کودکان، رشد و نمو نوزاد و کودک، بازی کردن و یادگرفتن
بخش سوم: بهداشت و سلامت کودکان.
این موضوع که کتاب به قلم یک پزشک حاذق و با تجربه نوشته شده است می‌تواند آرامش قلبی به خوانندگان بدهد تا خیالشان راحت باشد به منبع درستی مراجعه کرده‌اند.

5- مغز کودک من از بارداری تا یک سالگی

فاطمه کشوری و حامد اختیاری دو نفر از متخصصان دانشگاهی در حوزه روانشناسی و اعصاب، کتاب مغز کودک من از بارداری تا یک سالگی را برای آشنایی کامل پدر و مادر با روند رشد مغزی نوزادان تهیه کرده‌اند و به همت نشر مهرسا وارد بازار کتاب شده‌است.
سه بخش اصلی کتاب 1. تحول مغز در دوران جنینی 2. مغز نوزاد از تولد تا یک‌سالگی و 3. بیماری‌ها که شامل زیر فصل‌هایی است که هر کدام پاسخ یک سوال مهم والدین است. مثلا: چه زمانی مغز جنین شکل می‌گیرد؟ برای تحول بهتر مغز جنین در دوران بارداری چه غذاهایی نباید بخوریم؟ آیا تماشا کردن تلویزیون هوش کودک را بیشتر می‌کند؟ و...

در بخشی از فصل اول کتاب می‌خوانیم:
"حس لامسه جنین نخستین و پیشرفته‌ترین حسی است که پدیدار می‌شود لمس کردن او برای رشد شناختی و نواحی مغزی مرتبط با عاطفه مفید است تا هفته ی پنجم در لب‌ها، بینی، چانه، چشم‌ها و سپس بازوهای جنین و تا دوازده هفتگی در اعضای دیگر او حس لامسه ایجاد می‌شود و تنها بالا و پشت سر بی حس باقی می‌ماند تا حرکت از کانال زایمان تسهیل شود."

همچنین فارغ از بار علمی مفید کتاب مغز کودک من، یکی از نقاط قوت کتاب تصویرگری داخل صفحات است که خواندن آن را بسیار لذت بخش می‌کند.

6- والدین سمی

خانم سوزان فوروارد نویسنده و درمانگری که کتاب‌هایش به صورت کلی بر مبنای ارتباطات درون فردی و آسیب‌های حاصل آن است. کتاب‌های او توانسته بین پرفروش‌ترین کتاب‌های سال‌های مختلفی جای خود را پیدا کند. والدین سمی با نام دوم "چگونه نقش والدین سمی را در زندگیتان شناسایی، کنترل و خنثی کنید" از جمله آثار خوب اوست.
کتاب والدین سمی شامل پانزده فصل و دو بخش اصلی است:
بخش اول: والدین سمی: والدین خداگونه، والدین بی‌کفایت، والدین سلطه‌جو، والدین معتاد، والدین بدزبان، والدین کتک‌زن، والدین متجاوز و نظام خانواده.
بخش دوم کنترل زندگی‌تان را در دست بگیرید: شما مجبور نیستید ببخشید، من دیگر بزرگ شده‌ام و معنا بخشیدن به خویشتن خویش، چه کسی واقعا مسئول است؟ مسیر رسیدن به استقلال ، التیام درد و رنج‌های درونی و شکستن دور باطل.

در بخشی از کتاب آمده است:
"والدین سمی چه کسانی هستند... والدینی وجود دارند که الگوهای رفتاری منفی آنها ثابت و بدون تغییر است و به صورت جدی به فرزندان به فرزندانشان آسیب می‌رسانند. من برای توصیف این قبیل والدین اصطلاح والدین سمی را مناسب می‌دانم. آسیب‌های عاطفی این قبیل والدین مثل سم‌های شیمیایی است ..."

برای آنکه بگویم این کتاب برای چه کسانی مفید است از زبان نویسنده جمله‌ای می‌آورم:
"اگر شهامت و پشتکار کافی برای انجام توصیه‌های این کتاب را داشته‌باشید، می‌توانید به عنوان یک فرد بالغ قدرتی را که والدینتان از شما سلب کرده‌اند و شان و جایگاهی را که به عنوان یک انسان از شما گرفته‌شده است ، دوباره بدست آورید."

7- تربیت بچه های زلال و آزادی استقلال

مجموعه چهارده جلدی با نام "من دیگر ما" در موضوع تربیت فرزند یا به قول خودمان فرزندپروری به قلم محسن عباسی ولدی منتشر و روانه بازار شده‌است. جلد دهم این مجموعه کاربردی با نام دوم تربیت بچه‌های زلال و آزادی استقلال به صورت اختصاصی به موضوع استقلال فرزندان و حواشی آن می‌پردازد.
فصول کتاب به شرح زیر است:
بخش اول: چرا استقلال را باید آزاد کنیم؟ آثار استقلال را برمی‌شمارد که عبارتند از: الف. استقلال و کمک به شناخت خویش، ب. استقلال و بزرگ شدن روح، ج. استقلال و تقویت نیاز به خدا
بخش دوم: چگونه استقلال را خرّم و دل شاد کنیم؟ شامل دو فصل که در فصل اول به ضرورت استقلال دادن در انجام کارها و برخی از مصادیق استقلال در کارها او در فصل دوم، نویسنده، مصادیق استقلال در تصمیم‌گیری را بیان می‌کند.
بخش سوم: کوی استقلال را چگونه آباد کنیم؟ به موضوعاتی چون: توجه به قواعد تربیت، دلایل محدود کردن فرزند، جلب اعتماد و… می‌پردازد.

"من دلم برای استقلال می‌سوزد. پدر! مادر! استقلال در بند است. چرا آزادش نمی‌کنیم؟ استقلال و کرامت، دو دوست دیرینه‌ی هم هستند. استقلال، پاره تن کرامت است. کرامت بدون استقلال، افسرده و غمگین است. استقلال که نباشد، کرامت فلج می‌شود. یعنــی والدینی که به استقلال اهمیتی نمی‌دهند، دلشان برای کرامت نمی‌سوزد؟"
این جملات بخشی از مقدمه این کتاب به قلم محسن عباسی ولدی است. در همین چند خط می‌توانیم دغدغه گرانبهای نویسنده را دریابیم و ارزش خواندن این کتاب برای توسعه فرزندپروری را درک کنیم.

8- تربیت بدون قشقرق

نشر نون کتابی به قلم دنیل جی سیگل و تینا پین برایسن را با نام تربیت بدون قشقرق راهی بازار کرده‌است که حتی نامش هر پدر و مادری را وادار می‌کند کمی به آن نزدیک شود. آرزوی همه والدین تربیت بدون قشرق کودکانشان است اما نویسندگان در این کتاب قرار است چه چیزی به ما بگویند.
کتاب تربیت بدون قشرق با آغازی آرام و همراه اول خواننده را با موضوع مورد بحث آشنا می‌کند و به ما نشان می‌دهد که او تنها نیست و همه والدین جهان بر سر موضوع تربیت آرام و بی سر و صدای فرزندانشان که به نظرشان یک رویای دست نیافتنی است اشتراک دارند. پس گام به گام با خواننده همراه می‌شود و او را راهنمایی می‌‌کند.

نویسندگان، کتاب را در شش فصل و چند ضمیمه اضافی تهیه کرده‌اند. فصول اصلی کتاب شامل:
فصل یک: بازاندیشی در باب تربیت، فصل دو: مغز در تربیت، فصل سه: از قشقرق تا آرامش: برقراری ارتباط کلید ماجراست، فصل چهار: برقراری ارتباطِ بدون قشقرق در عمل، فصل پنج: یک دو سه تربیت: بازهدایت رفتار برای امروز و برای فردا، فصل شش: پرداختن به بدرفتاری: به‌سادگی بازهدایت رفتار، نتیجه‌گیری: در باب چوب جادو، انسان بودن، برقراری مجدد ارتباط و تغییر، منابع بیشتر، برگه‌ی برقراری ارتباط و بازهدایت رفتار برای روی در یخچال، وقتی کارشناس والدگری هم درمی‌ماند، یادداشتی برای مراقبان فرزندمان، بیست اشتباه تربیتی که حتی بهترین والدین مرتکب می‌شوند، چکیده‌ای از کتاب کودک کامل مغز.

در بخشی از فصل اول می خوانیم:
"ما باید در قبال فرزندانمان، به جای واکنشگر، پذیرشگر باشیم. باید آگاه باشیم و بر اساس اصولی که پیش‌تر یاد گرفته‌ایم و بر سرشان توافق داریم، تصمیمات آگاهانه بگیریم."

9- چگونه فرزندانی خلاق داشته باشیم

یکی از بزرگترین و مهمترین وجوه تمایز هر انسانی در دنیای واقعی خلاقیت اوست. اینکه بتوانیم کودکمان را خلاق بار بیاوریم مثل این است که برای همیشه موفقیت کاری، تحصیلی و حتی خانوادگی‌اش را تضمین کنیم. به همین دلیل اینجا کتابی با همین موضوع آورده‌ام.
وین دایر نویسنده کتاب‌های خودیاری و سخنران انگیزشی آمریکایی این بار کتاب چگونه فرزندانی خلاق داشته باشیم را برای ما به ارمغان آورده است.
کتاب در پنج فصل خلاصه شده است:
چه چیزی را بیش از همه چیز برای فرزندان خود می‌خواهید؟
می‌خواهم فرزندانم اعتماد به نفس داشته باشند.
می‌خواهم فرزندانم اهل ریسک باشند.
می‌خواهم فرزندانم در زندگی آرامش داشته باشد.
می‌خواهم فرزندانم خلاق باشند.

در فصل آخر کتاب می‌خوانیم:
"عکس خلاقیت "ماشینی بودن" یا " کند ذهن بودن" نیست؛ بلکه تقلید و دنباله‌روی است. کودکان وقتی از خلاقیت باز می‌مانند که از آنها بخواهیم کارها را فقط آن گونه که آموزش دیده‌اند انجام دهند. فقط بین خطوط را رنگ کنند و از تصاویر خود استفاده نکنند، یا هماهنگ باشند و..."

چگونه فرزندانی خلاق داشته باشیم را به همه توصیه می‌کنم. اینکه دید بهتری به مفهوم خلاقیت در کودکان داشته باشیم همیشه لازم است چه شما والدین یک بچه باشید چه خاله و دایی و پدر بزرگ و مادربزرگ و حتی مربی و پرستار بچه ها.