تنها چیزی که از تاریخ یادم مانده قطر زیاد کتاب و نمره گرفتن‌های شکنجه‌آور سال‌های آخر دبیرستان است. تعدادی پادشاه ظالم و خون‌خوار و سلسله‌های آمده و رفته در روزها و سال‌های خیلی شبیه به هم که همیشه در ذهنم با من قایم‌باشک بازی می‌کردند.

نمی‌دانم دست برده‌اید به کتاب "جنگ و صلح" تولستوی یا نه، ولی من اولین ریسک بزرگم در نوجوانی دست گرفتن این کتاب پر از زیبایی بود. جلد اول یک ماهی طول کشید اما بدون توقف ادامه می‌دادم و هر روز بیشتر از دیروز مشتاق خواندن می‌شدم. اما همین که به جلد دوم و آن فصل‌های علمی تولستوی در بحث نگارش اصولی تاریخ روسیه در زمان رخدادهای کتاب رسیدم، همه چیز خسته‌کننده و بی‌مزه شد و دیگر میلی به ادامه خواندن کتاب نداشتم. 

اصل لذت بخش نبودن کتاب‌های تاریخی برای من اتفاقی همیشگی شده بود تا تصمیم گرفتم لیستی از لذیذترین کتاب‌هایی که نویسندگان جهان درباره تاریخ نوشته‌اند پیدا کنم و آنها را بخوانم. اینجا و امروز این لیست پر از لحظه‌های شگفت‌انگیز تاریخ‌خوانی را برای شما آورده‌ام تا شما را در شادی تاریخ‌خوانی و لذت هم‌زمان شریک کنم.

البته یادآور می‌شوم ترتیبی که این کتاب‌ها را اینجا آورده‌ام براساس امتیاز وبگاه گودریدز برای این 6 کتاب است.

1- نگاهی به تاریخ جهان (Glimpses of World History) جواهر نعل نهرو (Jawaharlal Nehru)  امتیاز: 4.31 با ترجمه محمود تفضلی

درباره این کتاب آنچه در نگاه اول نظر خواننده را جلب می‌کند نام نویسنده است. اولین نخست وزیر هند پس از استقلال هند، این تاریخدان و مبارز علیه استعمار در سال‌های زندان برای دختر ده ساله‌اش مجموعه نامه‌هایی می‌نویسد و در آنها تاریخ جهان را از آغاز تا به زمان خودش به زبانی ساده و روان می‌آورد. مجموعه این نامه‌ها کتاب نگاهی به تاریخ جهان را بوجود می‌آورد. 

در میان نقدهایی که برای این کتاب نوشته شده یکی برای من خیلی جذاب بود:
"هیچ وقت فکر نمی‌کردم یک کتاب غیر‌داستانی اینقدر برایم جذاب شود."
به نظرم این مهمترین برگ برنده این نویسنده در کتاب نگاهی به تاریخ جهان است. او برای شیرین کردن تاریخ لحنی را انتخاب کرده که دختر نوجوانش از آن لذت ببرد و البته امروز همه دنیا می‌توانند لذت تاریخ خواندن را مدیون این ایده درخشان جواهر نعل نهرو باشند.

نام انگلیسی کتاب اگر بخواهیم دقیق‌تر ترجمه کنیم "یک لمحه" یا همان "نگاه اجمالی" است. پس نباید از خواندن آن انتظار یک مجموعه کامل از ریزه‌کاری‌های تاریخ نگاری داشته باشید، بلکه با خواندن این کتاب یک نمای کلی از تاریخ جهان تا قرن بیستم به‌دست می‌آورید و البته در مورد هند، ایران و ترکیه و به طور کلی خاورمیانه کمی بیشتر خواهید خواند.

2- صلحی که همه‌ صلح‌ها را بر باد داد (A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and The Creation of the Modern Middle East) دیوید فرامکین (David Fromkin)  امتیاز: 4.21 با ترجمه حسن افشار

از هر چه که بگذریم باز هم آنچه در قرن بیستم بر جهان گذشت، انگار از همین کنار گوش‌مان و اتفاقات ریزی در عثمانی (محدوده ترکیه و یونان کنونی) شروع می‌شود.
سقوط امپراتوری عثمانی و ایجاد خاورمیانه مدرن شرح مختصر آن چیزی است که در کتاب خواهید خواند.

آنچه در جذاب شدن کتاب صلحی که همه‌ صلح‌ها را بر باد داد نقش اساسی دارد، داستان‌وار بودن اتفاقات و حضور نام‌هایی چون چرچیل، لوید جورج، وودرو ویلسون، کیچنر، لارنس عربستان، لنین، استالین و موسولینی به عنوان بازیگران این داستان پر آب چشم است و فرامکین توانسته با چیره‌دستی نشان دهد چطور عدم شناخت استعمارگران از فرهنگ کشورهای استعمار شده فاجعه به بار می‌آورد و البته اطلاعات نادقیق و برآوردهای اشتباه چطور جنگ جهانی اول را به پا کرد و چه جنایتی را در ابعاد جهانی رقم زد.

بیشتر بخوانید: تجربه را تجربه نکنیم | 6 کتاب پیشنهادی برای تاریخ ایران

در یک کلام نویسنده در کتاب صلحی که همه صلح ها را به باد داد، پیدایش خاورمیانه و به قولی مرزبندی امروزی آن را با جزییات برای خواننده توضیح می‌دهد و حالا که ما یک ایرانی هستیم به نظر من این کتاب از واجبات کتابخانه ماست.

3- توپ‌های ماه اوت (The Guns of August) خانم باربارا تاکمن (Barbara W. Tuchman)  امتیاز: 4.18 با ترجمه محمد قائد

جنگ جهانی اول از هر زاویه که به آن نگاه کنیم اولین جرقه جهان مدرن است. پس اولین توپی که در این جنگ شلیک شده همان‌طور که تاکمن به آن پی برده‌است بهترین نام برای کتابی است که جزییاتی درباره این جنگ قرار است در آن بیاید.

کتاب توپ‌های ماه اوت توانسته جایزه پولیتزر را از آن خودش کند و البته که با آن لحن داستانی و طنز تلخ نویسنده، جزو جذاب‌ترین تاریخ‌نگاری‌های، تاریخ جهان مدرن است.

همیشه وقتی به جنگ جهانی اول فکر می‌کنم آن صحنه جالب از کتاب "در غرب خبری نیست"  جلوی چشمم تصویر می‌شود که گروهی از نوجوانان که به عشق قیصر و اهداف او در آن جنگ جان‌فرسا جان‌فشانی می‌کردند، در اولین مواجهه پرشکوهشان با قیصر وقتی مردی با اندامی انسانی و معمولی را در حال سان دیدن از مردان شجاع، جنگاور و جان برکف می‌بینند، ناگهان تمام آن الوهیت و قداست قیصری که به خاطرش همه این کشتارها و جنایت‌ها را تحمل کرده‌بودند، در نظرشان فرو ریخت و تازه فهمیدند که افکار یک انسان چطور می‌تواند جهانی را به آتش بکشد.
آنچه با زبانی طنز آمیز توسط خانم باربارا تاکمن در کتاب توپ‌های ماه اوت هم تصویر شده‌است شبیه آن مواجهه است با کسانی که این جنگ را به پا کردند و در یک کلام جهانی را در آتش آن سوزاندند.

4- اسلحه، میکروب و فولاد: سرنوشت جوامع بشری (Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies) جارد میسون دایموند (Jared Diamond) امتیاز: 4.04 با ترجمه حسن مرتضوی

کتاب بعدی باز هم یک نمای کلی تاریخ از دید یک محقق و دانشمند و مورخ است، جارد دایموند سی ساله به گینه نو رفت و تحقیقات خود را بر روی تنوع پرندگان در این منطقه آغاز کرد تا بتواند مهم‌ترین و پر جایزه‌ترین کتابش اسلحه، میکروب و فولاد را در 60 سالگی منتشر کند و برایش جایزه پولیتزر را بدست آورد.

13000 سال تاریخ بشری در این کتاب خلاصه شده تا بتواند یک شمای کلی از تاریخ بشریت را به ما نشان دهد. اینکه جارد دایموند یک محقق و دانشمند حوزه تاریخ محیط زیست است و در پنجاه سالگی به عنوان استاد جغرافیا در دانشگاه UCLA مشغول به کار شده‌است بسیار روی سمت و سوی این تاریخ نگاری اثر گذاشته است.
کتاب چهار بخش دارد: از عَدَن تا کاخامارکا، ظهور و گسترش تولید مواد غذایی، از تولید غذا تا اسلحه، میکروب و فولاد، دور دنیا در پنج فصل.

در کل، این کتاب بسیار محبوب که توانسته امتیاز 4.04 را از کتابخوان های گودریدز دریافت کند، می‌خواهد به ما نشان دهد اثر جغرافیا حتی از اثر نهادهای قوی و بزرگ هم موثرتر است و اینکه حتی همین نهاد‌های موفق خود در اثر وضعیت جغرافیایی مناسب ایجاد شده‌اند.

5- چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن (Genghis Khan and the Making of the Modern World) جک ودرفورد (Jack Weatherford) امتیاز: 4.03 با ترجمه سیما سلطانی

آنچه نویسنده‌ای مثل جک ودرفورد را از بقیه نویسندگان تاریخ مجزا می‌کند، دیدگاه ناب و متفاوت او به آن چیزی است که همه دنیا به آن با یک عینک نگاه کرده‌اند. اینکه ما همیشه بومیان آمریکای لاتین را مردمی بدانیم که با مستقر شدن آمریکای مدرن از بین رفته‌اند، بی‌آنکه اثری بر جهان امروز بگذارند، از نظر او اشتباه است. پس بخشندگان بومی آمریکایی(Indian Givers: How the Indians of the Americas Transformed the World) را می‌نویسد تا این دیدگاه را به تندی نقد کند و ثابت کند بومیان آمریکای شمالی و جنوبی بودند که بسیاری از جنبه‌های جهان مدرن امروز را به ما هدیه داده‌اند. 

اما کتاب چنگیزخان و ساختن دنیای مدرن دیگر یک انقلاب در تغییر زاویه دید بود. بی‌شک خود من تا لحظه‌ای که این کتاب را ببینم تنها چیزی که از نام چنگیزخان به ذهنم می‌رسید وحشی‌گری، خشونت بی‌حد و اندازه و مرگی بدوی بود. اما ودرفورد انگار نشسته در یکی از آن چادرهای تاریک و سرد مغولی این‌بار ما را از درون ماجرا آگاه می‌کند.
یکی از جمله‌هایی که ودرفورد در یکی از سخنرانی‌هایش گفت و با خودم گفتم چرا من تا به حال به آن فکر نکرده‌بودم این بود:
"هیچ قدرتی نمی‌تواند با 100 هزار سرباز و هر خشونت و ظلمی که تصور کنید بر میلیون‌ها نفر حکومت کند مگر آنکه چیزی به آن مردم بدهد که آنها بخواهند زیر پرچمش بمانند."
و آن چیز با توجه به آنچه در کتاب خواهید خواند، جهان مدرن است.

6- قهرمانان تاریخ (Heroes of History: A Brief History of Civilization from Ancient Times to the Dawn of the Modern Age) ویل دورانت (Will Durant) امتیاز :3.88

اسم همه کتاب‌های تاریخی را که می‌دانید ریسه کنید، بی‌شک چهار کلمه "تاریخ تمدن ویل دورانت" جزو اولین کتاب‌هایی است که یادتان خواهد آمد. کتاب 11 جلدی (نسخه ایرانی اش 13 جلد ) که ویل و همسرش آریل دورانت 50 سال دور دنیا سفر کردند و عمر خود را صرف بوجود آوردن آن کردند تا یک بار برای همیشه همه جزییات تاریخی را یک جا برای ما به رشته تحریر درآورند.

اما امروز قرار نیست به شما توصیه کنم 13 جلد کتاب ویل دورانت را روی میز بچینید و یکی دو سال از عمرتان را برای خواندن آن صرف کنید، ایده‌ای که در پانزده شانزده سالگی به سرم زد و مرا به مخزن کتاب‌های مرجع کتابخانه عمومی شهرمان کشاند و با دیدن آن حجم از جزییات و داده‌ها پشیمانم کرد.

من می‌خواهم شما را با کپسول تاریخ به قلم قهرمانان تاریخ آشنا کنم. ویل دورانت در کتاب قهرمانان تاریخ دست به شگفتی دیگری زده است او با تمرکز بر انسان‌های بزرگی که نقش پر رنگی بر رشد و ارتقا تمدن بشری داشته‌اند، داستانی را از ابتدای تاریخ بشری سر انداخته و تا آغاز جهان مدرن را در یک کتاب 21 فصلی برای ما تصویر کرده‌است.

آنچه لذت خواندن تاریخ با کتاب "قهرمانان تاریخ" را برای انسان مدرن بیشتر می‌کند این است که می‌داند زوجی این کتاب را نوشته‌اند که تاریخ را گام به گام و نفس به نفس با مردمان سرزمین‌هایی که آن را ساخته‌اند، بررسی کرده و آن را بر پایه بزرگ‌ترین کتاب تاریخ جهان گردآوری کرده‌اند.

هر چه درباره تاریخ و اهمیت و ارزش خواندن آن بگوییم کم است اما برای آنکه چنین کار پر ارزشی را آسان‌تر کنیم، لذیذتر کردن مطالعه تاریخ را در این مقاله به شما هدیه کردیم. 

به قلم "زهره عواطفی حافظ"