مثل درختان تنومند باغ حمام فین کاشان که لحظه‌هایی میخ‌کوبت می‌کنند و با خودت می‌گویی آیا این درختان از این عمارت بی‌نظیر پیرتر نیستند؟ آیا این باغ نگارین و جان‌دار در این برهوت دور این درختان ساخته نشده‌است و بعد به ایران که نگاه می‌کنی با خودت می‌گویی این جان ایران شهر، این درخت پیر بوده‌است که ما دور آن عمارتی به نام ایران ساخته ایم. آن درخت پیر، تاریخ ایران است.

ویکی پدیا می‌گوید: «ایران یا ایران بزرگ، منطقه‌ای اجتماعی- فرهنگی که محدوده بین آناتولی در غرب و رود سند و سیر دریا در شرق، قفقاز و استپ اوراسیا در شمال و خلیج فارس و خلیج عمان در جنوب، شکل گرفته است. مرکز این منطقه کشور امروزی ایران است که بخش عمده ای از فلات ایران را در بر می‌گیرد. ایران، خانه یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بزرگ پیوسته جهان است که سکونت‌گاه‌های تاریخی و شهری آن به 4000 سال قبل از میلاد برمی‌گردد. گئورگ ویلهلم فردریش هگل ایرانیان را «نخستین مردمان تاریخی» می‌نامد."

بزرگ‌مرد تاریخ‌نگاری ایران، بیهقی بزرگ در کتاب تاریخ بیهقی آورده است:
"در دیگر تواریخ چنین طول و عرض نیست که احوال را آسان‌تر گرفته‌اند و شمّه‌ای‌ بیش یاد نکرده‌اند، اما من چون این کار پیش گرفتم، می‌خواهم که داد این تاریخ به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا برگردم تا هیچ چیز از احوال پوشیده نماند و اگر این کتاب دراز شود و خوانندگان را از خواندن ملالت افزاید، طمع دارم‌ به فضل‌ ایشان که مرا از مبرمان‌ نشمرند که هیچ چیز نیست که بخواندن نیرزد که آخر هیچ حکایت از نکته‌یی که بکار آید، خالی نباشد."

پس قلم به دست که نه، دست به کی‌برد بردم و 6 کتاب از تاریخ‌نگاران این سرزمین را به شما معرفی می‌کنم، کسانی که از نسل بیهقی بزرگند و می‌خواهند به نغز نکته‌های میان حکایت‌های تاریخ کشورمان دلتان شاد و خردتان ورزیده شود.

1- تاریخ ایران باستان 

کتاب تاریخ ایران باستان تالیف حسن پیرنیا (مشیر الدوله) شامل سه جلد مفصل در خصوص تاریخ ایران باستان از 2225 سال پیش از میلاد و از دورۀ سومری ها و اکّدی ها آغاز می شود و پایان روزگار اشکانیان، پایان اثر پیرنیا است.

دو مساله در خصوص این کتاب مورد توجه خوانندگان قرار گرفته است: 
اول، مراجعه به آثار بزرگان مورخ از کتاب‌های فرانسوی، انگلیسی، روسی و آلمانی که خود ترجمه‌ای از منابع یونانی و رومی محسوب می‌شوند و استفاده از منابع عربی و فارسی در سطح گسترده
و دوم، دقت و توجه بسیار به زبان و تغییرات آن در این کتاب در نظر منتقدان ارزشمند جلوه کرده است. 

از طرف دیگر پرداخت سطحی به دوره تاریخی ساسانیان در این کتاب گاهی متخصصان تاریخ را دل آزرده می‌کند. اما در مجموع این کتاب اگرچه سال‌ها از انتشار نسخه اول آن می‌گذرد، همچنان بهترین منبع جامع تاریخ ایران باستان به شمار می رود.

2- تاریخ ایران اسلامی 

رسول جعفریان که اکنون استاد تاریخ دانشگاه تهران است، روحانی و تاری‌خدانی دانشمند و صاحب‌نظر در حوزه تاریخ است که بیش از ده‌ها جلد کتاب در زمینه تاریخ ایران نگاشته‌است. مجموعه چهار جلدی کتاب تاریخ ایران اسلامی که شامل تاریخ ایران از ظهور اسلام تا پایان دوران صفویه است در چهار جلد ارائه شده است.

جلد اول: از پیدایش اسلام تا ایران اسلامی،
جلد دوم: از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان،
جلد سوم: از یورش مغولان تا زوال ترکمانان،
جلد چهارم: صفویه از ظهور تا زوال

محمد پورنظر در فصل‌نامه زمانه شماره 20 در نقدی که بر این کتاب نوشته، آورده است:
" کتاب ‹‹تاریخ ایران اسلامی›› مروری است نسبتا گذرا به دوره‌ای بس طولانی از تاریخ ایران اسلامی که معرفی بیش از یازده قرن تحولات عمده سیاسی، نظامی و تا حدودی فرهنگی- تمدنی و علمی - اجتماعی ایران را در بردارد.
مخاطب این اثر به تصریح نویسنده و ناشر، نسل جوان ایرانی است و البته از این جهت کار جالب و موفقی به نظر می‌رسد که استقبال مخاطبان دلیل این ادعا می‌تواند باشد."

شاید یکی از مهمترین نکات این کتاب نگارش ساده آن باشد که اگر چه به خوش‌خوان بودن آن کمک می‌کند اما گله منتقدان را نیز برانگیخته است.

در جای دیگری پورمحمد آورده است:
" از ویژگی‌های مثبت دیگر کتاب باید از حروف چینی، صفحه‌بندی و مهم‌تر از همه، کم بودن غلط‌های چاپی آن یاد کنیم که با عنایت به حجم مفصل این کتاب در قیاس با سایر آثاری که این سال‌ها منتشر شده، مطلوب به نظر می‌رسد. البته این امر به معنی بی‌غلط بودن تمام متن نمی‌باشد و غلط‌هایی در آن راه یافته است که امید می‌رود نسبت به اصلاح آن اقدام شود."

3- تاریخ تحولات سیاسی ایران

 موسی نجفی و موسی فقیه حقانی در کتاب مفصل خود با نام "تاریخ تحولات سیاسی ایران: بررسی مولفه‌های دین - حاکمیت - مدنیت و تکوین دولت - ملت در گستره هویت ملی ایران" به سیر تاریخی کشورمان از پایان دوره صفویه تا انقلاب اسلامی پرداخته‌اند.

این کتاب مفصل در 20 فصل و با تمرکز بر دوره پر فراز و نشیب اسلام در ایران نگاشته شده است. حسینی یادگاری در نقدی که در فصل‌نامه مطالعات ملی در سال 1382 بر این کتاب نوشته شده آورده‌است:
"کتاب حاضر تشریح و توصیف ده رویداد تاریخی است که به قول مولفان، نقطه عطف تحولات تاریخ ایران است که در قالب بیست فصل تنظیم شده‌است."

توجه داشته باشید نویسندگان کتاب معتقدند کتاب را با تمرکز بر مذهب شیعه در ایران نگاشته‌اند و دوره تاریخی قبل از صفویه بسیار مختصر و در حد سی صفحه در این کتاب آمده‌است.

4- ایران بین دو انقلاب

یرواند آبراهامیان تاریخ‌نگار ایرانی-امریکایی و ایرانی ارمنی‌تبار، کتاب ایران بین دو انقلاب را در تحلیل رویدادهای اجتماعی سیاسی سده اخیر ایران (از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی سال 1357) در سه بخش به رشته تحلیل در آورده است.

اینکه این کتاب به صورت تخصصی به بخش خاصی از تاریخ پرداخته است باعث دقت نظر بیشتر بر این برهه حیاتی از تاریخ ایران دارد. اما باید توجه خاص داشته باشیم که هر تاریخ‌نگار با احتمال زیادی خواسته یا ناخواسته دیدگاه‌های سیاسی خود را در نگارش کتابش دخالت خواهد داد.
در خصوص این کتاب آبراهامیان، احمد رهدار در یادداشتی در فصلنامه آموزه 1383 شماره 4 آورده است:
"نویسنده دارای گرایش‌های فکری چپ‌گرایانه است؛ به همین علت کوشیده تا اولویت تحقیق خود در ایران را به سیر ظهور و افول حزب توده در جایگاه یکی از احزاب چپ ایران اختصاص دهد."

اگرچه این کتاب که در اصل به زبان انگلیسی و با نام اصلی Iran Between Two Revolutions  در انتشارات دانشگاه پرینستون در نیوجرسی آمریکا منتشرشده‌ است اما ترجمه این کتاب به زبان فارسی از طرف دو انتشارات نشر نی و نشر مرکز انجام شده است و در اختیار خوانندگان و پژوهشگران فارسی‌زبان قرار گرفته است.

5 و 6- خدا زاده | خود خدا

دو کتاب مستقل با نام خدا زاده (محمدرضا پهلوی) و خود خدا (رضاخان پهلوی) کتاب‌هایی مستندنگارانه و با استناد بر مکتوبات نویسندگان غیر ایرانی پیش از انقلاب اسلامی درباره جزییات زندگی دو شاه پهلوی است که به کوشش سید محمدحسین راجی و محسن فوجی در نشر معارف به تازگی منتشر شده‌است.

در مقدمه کتاب نویسندگان آورده اند:
"درک صحیح از حوادث، اتفاقات و تحولات تاریخ بدون شک گامی مهم و اثر گذار در مسیر حرکت به سمت توسعه و پیشرفت است. جامعه‌ای می تواند در این مسیر موفق عمل نماید که گام اول را که همان نگاه به گذشته و عبرت گرفتن از آن است را به درستی فهم نموده و مسیری متفاوت با آنچه رفته است را جستجو نماید."

امید است آشنایی با این پنج کتاب باعث شود بیتر و بیشتر این درخت کهن تاریخ ایران را بهتر بشناسیم و بهتر از آن نگهداری کنیم که جان این سرزمین است.

به قلم "زهره عواطفی حافظ "

کتاب‌های معرفی شده در این مطلب را می‌توانید با کد تخفیف ارسال رایگان: blog1 از پاتوق کتاب خریداری کنید.