کتاب ایران بین دو انقلاب - (درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران معاصر) نشر نشر نی

تاریخ بخوانیم یا نه؟ مسئله این است

از دیرباز تاکنون، مطالعه تاریخ و کتاب تاریخی اهمیت و محبوبیت زیادی در میان مردم داشته‌ است. این موضوع به دو علت برمی‌گردد؛ کنجکاوی بشر برای شناخت زندگی پیشینیان و آداب و رسوم زندگی شخصی و اجتماعی آن‌ها – تلاش برای فهم علل وقایع مختلف تاریخی و عبرت‌گیری از آن برای ساخت زندگی بهتر در آینده. خوشبختانه‌ امروزه کتاب‌های تاریخی متنوعی در قالب داستان، پژوهش و ناداستان نوشته و در دسترس مردم‌ قرار گرفته‌ است. به طوری که کمتر موضوعی وجود دارد که درباره آن کتابی نوشته‌ نشده‌ و قابل بررسی و مطالعه‌‌ قرار نگرفته باشد. 
تاریخ از آنجا حائز اهمیت است که فراز و نشیب‌های یک ملت را نشان می دهد که می‌تواند درس‌ها و عبرت‌های زیادی برای آینده آن ملت داشته باشد. به تعبیر رهبر انقلاب، حافظه تاریخی ملت نباید ضعیف شود.
 کـتـاب‌هایی که تاریخ را با نگاهی موشکافانه و به دور از غرض‌ورزی و مصلحت‌سنجی‌ها و پیش‌داوری‌های برآمده از تفکر قالبی و محدود می‌بینند، حافظۀ ملت را علیه فراموشی تجهیز می‌کنند. با خواندن کـتـاب‌های تاریخی درمی‌یابیم که زندگیِ اکنون ما چقدر با گذشته گره خورده و از آن تأثیر پذیرفته است.
یکی از کتابهای تاریخی که می‌توان برای شناخت بهتر تاریخ کشور معرفی کرد، "ایران بین دو انقلاب" از "یرواند آبراهامیان" است. 
یرواند آبراهامیان، تاریخ‌نگار آمریکایی ـ‌ایرانی است که مشهورترین کتاب او ایران بین دو انقلاب نام دارد. آبراهامیان در این کتاب تاریخ سیاسی و جامعه‌شناسی ایران را از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی بررسی می‌کند. او کتاب ایران بین دو انقلاب را به سه بخش اصلی و یازده فصل تقسیم می‌کند.

سه بخش اصلی کتاب به این صورت است:
بخش یک: بررسی زمینه‌های تاریخی ایران رو به توسعه
بخش دو: بررسی‌های سیاست برخوردهای اجتماعی و تحولات و حوادث بین‌المللی در سقوط رضاشاه و پایه‌ریزی حکومت پهلوی دوم.
بخش سوم: بررسی نامتوازن اجتماعی و اقتصادی پهلوی دوم و عوامل ظهور انقلاب اسلامی سال 1357

کتاب ایران بین دو انقلاب، پژوهشی جامع و کامل در تاریخ معاصر ایران است که آبراهامیان در این راه از منابع گسترده‌ای بهره برده است که پیش از آن، بررسی نشده بود؛ از جمله‌ی این منابع می‌توان به گنجینه‌ی اطلاعات دفتر هند و دفتر امور خارجه‌ی بریتانیا، مذاکرات مجلس شورای ملی و روزنامه‌ها و نشریات دوره‌های مختلف، اشاره کرد. هدف اصلی کتاب تحلیل ساختار اجتماعی و سیاست ایران در صدسال اخیر است.

نویسنده باور دارد که گروه‌های قومی و طبقات اجتماعی مختلف یکی از موثرترین نقش‌ها را در ایران معاصر و مدرن بازی می‌کنند. آبراهامیان طبقه‌های اجتماعی ایران را در این صد سال شرح می‌دهد و نشان می‌دهد که طبقات نوین مانند طبقه‌ی روشنفکرـ که در این یک قرن به وجود آمده‌اند، چه تأثیری در شکل‌گیری ایران معاصر گذاشته‌اند.

نویسنده معتقد است در صد سال گذشته هیچگاه حلقه ارتباط‌دهنده بین حکومت و ساختارهای اجتماعی به وجود نیامد. به عبارتی دیگر دولت برآیند و برخواسته از جامعه نبود و همین امر گروه‌های حاکم و نیروهای مدرن را از هم دور ساخت و ارتباطات بین اجتماعات (طبقه متوسط سنتی و عمدتا روحانیت و بازاریون) با حکومت به‌طور کلی قطع شد؛ بنابراین، این توسعه ناهمگون، برای اجتماع ایران به ویژه طبقه متوسط سنتی، هیچ جذابیتی نداشت و در ادامه، منجر به شکل‌گیری انقلاب اسلامی در ایران شد.

یرواند آبراهامیان توضیح می‌دهد که هریک از اقدامات (از دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی) تحولات بعدی را رقم می‌زند که دقیقاً نامتناسب با شرایط اجتماعی-فرهنگی و ساختار و بدنه جمعیت ایران بود. در شهرها به واسطه اقدامات دولت، چهار طبقه که شامل خاندان پهلوی، سرمایه‌داران، طبقه متوسط (مغازه‌داران، کارمندان و معلمان) و طبقه کارگر شکل گرفت که برنامه‌ای برای سازماندهی آنها در جهت اهداف مربوط به توسعه‌یافتگی و رسیدن به ترقی، تنظیم نشده بود.

در خصوص سبک و میزان دقّت نگارش این کتاب، به اعتراف مترجمان آن، «نویسنده در چندین مورد، نقل به مضمون کرده و محتوای مطلب را به طور گسیخته از صفحات مختلف، تلخیص و ذکر کرده»  است که به طور طبیعی در نقل «گزینشی»، «مضمونی» و «تلخیصی»، امکان تحریف و جهت دهی بیش تر می شود.
در این کتاب، «مؤلّف با دید یک مورّخ جامعه شناس به تاریخ نگاه کرده و در نقل رویدادها، اطّلاعاتی را گردآورده که از دید جامعه شناختی، ارزش تحلیلی و تفسیری داشته باشند و به شناخت و درک جامعه شناسی سیاسی ایران کمک کنند». نویسنده، جامعه ایران را بر محور طبقات تحلیل کرده است.
نویسنده در قسمت پایانی کتاب، تحت عنوان «ایران معاصر»، در ابتدا به نقد نظریه های معروف در باب علل پیروزی انقلاب اسلامی می پردازد و خود، نظریه «سیاست توسعه ناموزون» را مطرح می کند و برای اثبات آن، از اطّلاعات و داده های آماری بسیاری در خصوص توسعه اجتماعی اقتصادی و فقدان این توسعه در حوزه سیاست بهره می گیرد. وی، سپس در بخش دیگری از احزاب سیاسی، روحانیان و سازمان های چریکی در جایگاه «مخالفان» برنامه های شاه یاد می کند و در پایان، در قالب نظریه ای مارکسیستی بر محور «طبقه اقتصاد سیاست»، سیر گام به گام سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی را به قلم می کشد.

یرواند آبراهامیان را به خاطر پژوهش‌های گسترده‌ای که در این حوزه‌ی تاریخ معاصر ایران کرده است یکی از مورخان پیش‌گام ایران مدرن می‌دانند و برخی به او عنوان «مورخ برجسته‌ی ایران مدرن» داده‌اند.

در پایان می‌توان با جدیت گفت، آشنایی با تاریخ کشورمان برای نسل حاضر، هم ضروری است هم مفید. خواندن کتاب‌های تاریخی علاقه نوجوانان را به سرزمینی که در آن به دنیا آمده و بزرگ شده‌اند، افزایش داده و به پرورش روحیه میهن‌دوستی و ایجاد عرق ملی کمک می‌کند. همچنین آشنایی با تاریخ گذشتگان سبب می‌شود از تکرار تجربه‌های گذشته که گاه به قیمت گرانی تمام شده، جلوگیری شود.

به قلم "معصومه خوانساری"