مسعود کوثری در کتاب تأملی در جامعه‌شناسی ادبیات در توضیحی دربارۀ ادبیات جنگ می‌نویسد:
«ادبیات جنگ هم شامل آن دسته از آثاری می‌شود که به توصیف جنگ، رزمندگان، وقایع و صحنه‌های جنگ، ادوات و ابزار جنگ، نقشه‌ها و فنون جنگ و... می‌پردازد و هم آن دسته که غیرمستقیم مسائل مربوط به جنگ نظایر مهاجرت، بمباران شهرها، خانواده رزمندگان، ترغیب افراد به پیوستن به جبهه‌ها، مسائل پشت جبهه را توصیف می‌کنند. همچنین ادبیات جنگ نه ‌تنها شامل آثار ادبی تولیدشده در صحنه‌های جنگ و زمان جنگ، بلکه آثار تولید شده در خارج صحنه‌های نبرد و زمان پس از جنگ را نیز دربرمی‌گیرد.»

ادبیات جنگ به چه معناست؟

در «ادبیات جنگ» ما با چند موضوع سر و کار داریم؛ اول موضوع جنگ و دیدگاهی که نویسنده از آن دارد، دوم مسئلۀ ادبیات یا کارکرد آن و انتظاری که نویسنده از ادبیات دارد. ادبیاتی که به مسئله جنگ و مقوله‌های مرتبط با آن می‌پردازد. این نوع ادبیات خود به دو بخش متفاوت و با دو دستور زبان متفاوت واقعیتها را به مخاطبان نشان می‌دهد؛ ادبیاتِ همزمان با جنگ که با دستور زبانِ خاصِ خود ایجاد شور و انگیزه در مردم می‌کند. دستور زبانی تبلیغی که به نوعی مقاومت و استقامت مردم را در مقابل دشمن زیاد می‌کند. اما ادبیات پس از جنگ، دستور زبانی است که به روایت حقایق دوره جنگ برای آیندگان می‌پردازد و پیش از خاک، انسان و انسانیت را به چالش میکشد.
چنین ادبیاتی در کشور ما نیز در حوزه‌های مختلفی چون زنان و مادران و حتی خودنوشته‌هایی از افراد به طور گسترده وجود دارد و طیف وسیعی از مخاطبان را دربرمی‌گیرد.

بهترین کتاب های دفاع مقدس کدام اند؟

در این یادداشت برخی از بهترین کتاب‌های دفاع مقدس را بررسی می‌کنیم و با آن‌ها به دل اتفاقات هشت سال دفاع مقدس می‌رویم.

کتاب حوض خون

در معرفی اولین کتاب از این فهرست به سراغ کتابی زنانه می‌رویم که رهبری برای آن تقریظ نوشته‌ند؛ حوض خون به قلم فاطمه سادات میرعالی که توسط انتشارات راه‌یار و در 504 صفحه منتشر شده و روایت‌هایی از 64 بانوی اندیمشکی است، خاطرات آنان درباره فعالیتشان در بخش رخت‌شویی البسه رزمندگان دفاع مقدس در بیمارستان شهید کلانتری اندیمشک. بانوانی که هرکدام با وجود مسئولیت داشتن در خانه و خانواده، به دلیل عشق و شرایط ویژه‌ای که کشور در آن قرار داشت، مشکلات حضور در رختشورخانه را به جان خریدند و پای کار ایستادند.

64 روایت عجیب و غریب از حضور زنانی که بخش مهمی از وجود خود را برای همیشه در آن رختشوخانه جا گذاشتند و نویسنده، فاطمه‌سادات میرعالی در اولین کتابش به خوبی توانسته با صحنه‌سازی‌های درست و بدور از بزرگ‌نمایی، مخاطب را با راویان همراه کند، با خنده‌هایشان بخندد، با ترس‌هایشان بلرزد و با غم‌هایشان، اشک بریزد. 

حوض خون از ناگفته‌ها می‌گوید، از حماسه‌ای که غرق در احساس است. از دلتنگی‌ها می‌گوید، جنگ با خستگی را به قلم می‌کشاند و از صبر می‌گوید و در نهایت از مادر بودن! آن 64 نفر تنها به لباس‌ها چنگ نمی‌زنند؛ وقتی کتاب را می‌خوانی می‌فهمی آنها به دل ما هم چنگ می‌زنند و چشمان‌مان را غرق آب می‌کنند:
«شوهرم چند ماه یک بار از جبهه می‌اومد خونه، بیچاره مرا با دست‌های زبر و زخم شده می‌دید. تازه بوی وایتکس هم می‌دادم. خدا رحم کرد طلاقم نداد!»

کتاب تنها گریه کن

دومین کتاب این فهرست «تنها گریه کن» نوشته اکرم اسلامی است و انتشارات حماسه یاران آن را در 265 صفحه منتشر کرده است. «تنها گریه کن» که مزین به تقریظ رهبری است، علاوه بر نویسنده زن، از زبان بانویی خانه‌دار و انقلابی نیز نوشته شده است، زنی که سوادی در حد خواندن و نوشتن ساده دارد، اما فعال و انقلابیِ جهادگری است که فرزندش را در این راه داده است.  

کتاب «تنها گریه کن» به زندگی اشرف‌السادات منتظری مادر شهید محمد معماریان یکی از معروف‌ترین شهدای شهر قم می‌پردازد.
«تنها گریه کن» را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، بخشی که به مبارزات انقلابی خانم منتظر در قم و تهران می‌پردازد و نمایی کلی از سیمای زنی مجاهد را پیش‌روی مخاطب قرار می‌دهد. بخش دیگر کتاب به خاطرات این مادر از زمان دفاع مقدس و شهادت فرزند و فعالیت‌های جهادی این مادر در آن دوران می‌پردازد.

اسلامی در «تنها گریه کن» به‌دور از تملق و بزرگنمایی، حقیقت زندگی شهید و مادرش را برایمان به تصویر کشیده و همین نشان دادن حقیقت، باعث می‌شود مخاطب کتاب را یک‌نفس بخواند.

کتاب خاتون و قوماندان

در این فهرست کتاب سوم «خاتون و قوماندان» از انتشارات ستاره‌ها است که توسط مریم قربانزاده به رشته تحریر درآمده و در 324 صفحه منتشر شده است. این کتاب که مانند دو کتاب پیشین مزین به تقریظ رهبری است، زندگی ام‌البنین حسینی همسر شهید علیرضا توسلی(ابوحامد) فرمانده لشگر فاطمیون را به تصویر کشیده و زندگی او را در برهه‌های مختلف نشان داده است. فرمانده‌ای که در افغانستان متولد و در سوریه شهید شد، کسی که هم در دفاع مقدس ایران حضور داشته و هم در جنگ افغانستان با ارتش شوروی. کسی که بعد از بازگشت به ایران روزگار او را به سوریه می‌کشاند. 

نویسنده در «خاتون و قوماندان» با روایتی ساده و بیانی روان، زندگی پرفراز و نشیبی را پیش‌روی مخاطب می‌گشاید و با ترسیمی هنرمندانه سبک زندگی شیعه افغانی را با زبانی شیرین بیان و در لابه‌لای خاطرات گفته شده توسط همسر شهید، مخاطب را با زندگی مهاجران افغانستانی و سختی‌ها و مشکلات آنها آشنا می‌کند.

کتاب از چیزی نمی‌ترسیدم

چهارمین کتاب این مجموعه خاطرات خودنوشته‌ای از شهید قدس، سردار قاسم سلیمانی است با عنوان «از چیزی نمی‌ترسیدم» که توسط انتشارات مکتب حاج قاسم در 59 صفحه منتشر شده است. «از چیزی نمی‌ترسیدم» نخستین اثر چاپ شده توسط انتشارات «مکتب حاج قاسم» محسوب می شود و مزین به یادداشت رهبر معظم انقلاب است. 

«از چیزی نمی‌ترسیدم» خاطرات خودنوشته‌ای است از پهلوانِ عصر ما که بدور از پیچیدگی‌ها و برجستگی‌های سیاسی و فکری، شمه‌ای از دوران سخت کودکی و نوجوانی خود را روایت کرده است.
شرح زندگی مردی از دل روستایی دورافتاده در کرمان که چند دوره از زندگی ساده و کوتاهش را روایت کرده و به مخاطب نشان می‌دهد از چوپانی به جایگاه بلندی رسید.
هر خاطره‌ای که روایت می‌شود با خود می‌گویی خدای من؛ این‌ها با همان دست قطع شده نوشته شده است؟ اینها زندگی ساده و فقیرانه و محقرانه‌ی یگانه قهرمان ایران زمین است؟ آیا آنها که حاج قاسم برایشان کارگری می‌کرد؛ گمان می‌کردند روزی همان پسرک نوجوان لاغر اندام که از روستا آمده، کارگری می‌‌کند و عرق می‌ریزد روزی خبر اول رسانه‌های جهان شود؟

کتاب محمد؛ مسیح کردستان

کتاب بعدی «محمد؛ مسیح کردستان» است، کتابی درباره شهید محمد بروجردی که توسط نصرت‌الله محمودزاده نوشته شده و انتشارات روایت فتح آن را منتشر کرده است. 
نویسنده در این کتاب با روایتی داستانی به زندگی‌نامه شهید محمد بروجردی پرداخته است. محمودزاده با گذشت نوزده سال از چاپ و انتشار جلد اول کتاب، با مطالعه بیش از 64 کتاب، مجله، روزنامه و دست‌نوشته در 15000صفحه و فیش‌برداری از 3000 صفحه نوار پیاده شده از مصاحبه‌های انجام شده با بیش از صد نفر، در عین سختی به هنگام نوشتن، توانسته کتاب کامل‌تری را عرضه و همین، مستند بودن کتاب را برای مخاطب مشخص‌ می‌کند و به دلیل وجود همین مصاحبه‌ها و مستندات بسیار، هرکسی بخواهد در مورد اتفاقات کردستان بخواند و بداند، می‌تواند به آن رجوع کند.

نویسنده در «محمد؛ مسیح کردستان»، با بیان جزئیاتی از زندگی شهید، او را برای مخاطب می‌نمایاند، زندگینامه‌ای داستانی که ثمره چندین سال زحمت نویسنده است و می‌تواند به عنوان کتابی جامع برای شناخت بیشتر این شهید به آن رجوع کرد. 

کتاب سلام بر ابراهیم

آخرین کتاب این فهرست، مجموعه دوجلدی «سلام بر ابراهیم» است که به زندگی‌نامه شهید ابراهیم هادی، یکی از شهدای دفاع مقدس می‌پردازد، کتابی که توسط گروه نویسندگان نوشته شده و انتشارات شهید ابراهیم هادی  آن را منتشر کرده‌است.
«سلام بر ابراهیم»، زندگی‌نامه شهید پهلوان مفقودالاثر ابراهیم هادی است، شهیدی که در 22 بهمن سال 61 در فکه به شهادت رسیده است.
«سلام بر ابراهیم» که از مصاحبه نگارنده با افراد مختلفی از خانواده و دوستان و هم‌رزمان این شهید نوشته شده، خصوصیات اخلاقی شهید را از کودکی تا بزرگسالی و شهادت او بیان می‌کند و به مخاطب پهلوان قهرمانی را نشان می‌دهد که همچون بسیاری از ما، مدرسه و باشگاه رفته و از همان نوجوانی کارگری می‌کرده است، کسی که قهرمانی در کشتی را رها می‌کند و به قهرمانی در آسمان‌ها می‌رسد. 

جلد اول «سلام بر ابراهیم» که در سال 1393 چاپ و منتشر شده، مجموعه‌ای از 69 خاطرۀ دوستان و اعضای خانواده از شهید است، روایت‌هایی که لابه‌لای آن‌ها می‌توان خصوصیات اخلاقی خاص شهید را شناخت.
جلد دوم «سلام بر ابراهیم» که با تأخیری چهار ساله در سال 97 منتشر و به بخش‌های مختلف تقسیم شده، مشابه جلد اول محصول بیش از 50 مصاحبه با خانواده و دوستان شهید است، خاطراتی که با گذشت زمان و با خواندن جلد اول، راویان را به بیان آنها از این شهید ترغیب کرده است. 

به قلم "طاهره راهی"

کتاب‌های معرفی شده در این مطلب را می‌توانید با کد تخفیف: blog1 از سایت پاتوق کتاب تهیه کنید.