راهنمای ماموریت پدری: 5 کتاب جالب در مورد پدری

نمی‌دانم پدرتان را چه صدا می‌زنید، آقا، آقاجان، آتا، پدر، خان‌بابا، حاجی‌بابا، بابا، بابایی و شاید از اعضای نسل‌های جدید باشید که پدرتان را به اسم کوچک صدا می‌کنید، پدران مدرن، کسانی که فاصله بین پدر و فرزند را مانع انتقال صحیح احساساتشان می‌دانند. هیچ فرقی ندارد هر نوع از پدری‌کردن پر است از چالش‌های پدری‌کردن، آموزش‌وپرورش فرزندان، محبت پدری و پشتیبانی عاطفی و مدیریت خانواده.

پدر یعنی قهرمان بچه ها!

جایی خواندم: «چه بخواهی یا نخواهی وقتی پدر می‌شوی تبدیل به یک قهرمان می‌شوی!» (نقل‌قول از خانم دکتر مگ میکر Meg Meeker)
پدری، شبیه یک علامت است، هر مردی که پدر می‌شود، در دفتر ثبت قهرمان‌های جهان یک علامت ثبت می‌شود، قهرمان! پدرها چه بخواهند چه نخواهند یک قهرمان بزرگ‌اند و ناگهان و بی‌هیچ مقدمه‌ای از یک پسربچه تبدیل می‌شوند به یک ابرقهرمان، یک شاهزاده اسب‌سوار بی‌رقیب، یک مبارز در میدان مبارزه‌ای پهلوانی. 
کمتر پیش می‌آید که مردی قبل از پدرشدن، آرام‌آرام با این نقش جدید خانوادگی آشنا شود. بیشتر اوقات پدران با روش سعی و خطا سعی می‌کنند پدر خوبی باشند و چالش‌ها و دردهای زیادی را در این راه متحمل می‌شوند. اما امروز در روزگاری مدرن که بیش از نود درصد پدرانی که در کشورمان زندگی می‌کنند، از حداقل سواد کافی برای خواندن کتاب‌های مفید برخوردارند و حتی بیش از 50 درصدشان تحصیلات دانشگاهی مطلوب را پشت سر گذاشته‌اند، مناسب است که ما به‌عنوان پرچم‌داران فرهنگ این جامعه چراغی در راه مطالعه کتاب‌های مفید فایده برای تجربه پدری و راهنمایی برای مأموریت پدری برای هم‌وطنان خود باشیم.

5 کتاب که هر پدری باید بخواند

راهنمای ماموریت پدری، مجموعه‌ای دست‌چین شده از کتاب‌هایی است که هر مردی را باتجربه‌هایی که ممکن است در راه پر پیچ‌وخم «رابطه پدر و فرزندی» با آن مواجه شود آشنا می‌کند و او را به بهترین ابزارهای لازم در این راه مجهز می‌سازد.
اگر بخواهم به اولین کتاب‌های پدر و پسری برگردم، اولین کتابی که به ذهنم می‌رسد کتاب «اخلاق نیکوماخوسی» از ارسطو است. کتابی که قرار است در آن ارسطو به این سؤال پسرش پاسخ دهد: «بهترین چیز برای یک انسان چیست؟» اما این کتاب از آن‌هایی نیست که بتواند به پدرهای امروزی پدری‌کردن بیاموزد و خود به چندین تفسیر و ترجمه نیاز دارد تا به زبان یک پدر امروزی برسد؛ به همین دلیل کمی در تاریخ جلوتر می‌آیم و به کتاب جدیدتری در باب آموزش‌وپرورش می‌رسم و کتاب اولم را معرفی می‌کنم.

1. امیل

«ژان ژاک روسو» (1091-1157) فیلسوف، نویسنده و آهنگ‌ساز اهل جمهوری ژنو، در سده‌ی هجدهم بود. او در اوج دوره‌ی روشنگری اروپا می‌زیست. اندیشه‌های او در زمینه‌های سیاسی، ادبی و تربیتی، تأثیر بزرگی بر معاصران گذاشت. کتاب «امیل» به قلم او با ترجمه غلامحسین زیرک زاده و از نشر ناهید به زبان فارسی در دسترس است.
«روسو» در کتاب «امیل» یا «رساله‌ای در تربیت فرزندان»، گام‌های اصلی و بنیادین تربیت یک فرزند که البته اینجا او را امیل می‌نامد برای خواننده روشن می‌کند.
شهید مطهری در یکی از سخنرانی‌هایش درباره تربیت فرزند اشاره جذابی به شرح موضوعی کتاب امیل از ژان ژاک روسو می‌کند و در ضمن آن از اهمیت و ارزش آماده‌سازی فرزندان برای مواجهه با سختی‌ها می‌گوید.
بی‌اغراق بهترین هدیه برای هر مرد جوانی که به‌تازگی پدر شده است، کتاب «امیل» یا «رساله‌ای در باب آموزش‌وپرورش» است.
روسو می‌گوید: «طبیعت، انسان را نیک خلق کرده؛ ولی جامعه او را شریر تربیت‌کرده است. طبیعت، انسان را آزاد آفریده؛ ولی جامعه از او بنده ساخته است. طبیعت، انسان را خوشبخت بار آورده؛ ولی جامعه او را بدبخت و بیچاره کرده است - این سه قضیه مرتبط به هم یک حقیقت است. نسبت اجتماع به عالم طبیعت مانند نسبت شر است به خیر.» تمام استدلالات روسو متکی به اصول فوق است.
جالبی این کتاب این است که حتی در فصل آخر آن فصل‌هایی در باب ازدواج فرزندان آورده است: "سوفی یا زن، تصویر سوفی، ملاقات امیل و سوفی، دیدار دو دلباخته، تفریحات و قهر و آشتی، گزارش یک سفر طولانی، عروسی امیل و سوفی"
کتاب «امیل»، یک پیشنهاد خوب برای تمام پدرانی است که می‌خواهند آگاهانه پدری کنند و به تعلیم و تربیت، نگاه بنیادی‌تری داشته باشند. هم‌چنین یک منبع عالی برای مطالعه در باب تعلیم و تربیت است برای همه کسانی‌که به نحوی با بچه‌ها سر و کار دارند؛ معلم‌ها و دانشجویان تعلیم و تربیت.

2. قصه های من و بابام

کتاب دومی که می‌توان گفت یکی از دیده‌شده‌ترین داستان‌های جهانی «پدر و پسری» است، کتاب «قصه‌های من و بابام» است. «اریش اوزر» (1903 -1944) (Erich Ohser) با نام مستعار E. O. Plauen نقاش آلمانی، نویسنده و یا بهتر می‌توانم بگویم تصویرگر کتابی است که می‌خواهم حاصل هنرش را به‌عنوان دومین کتاب با رویکرد «روابط پدر و پسر» به شما معرفی کنم.
«اریش اوزر» که در آلمان متولد شده و در همان کشور تحصیلات خود را در رشته هنر به پایان رسانده بود، در بحبوحه جنگ جهانی و هم‌زمان با ظهور نازیسم در آلمان به کار ترسیم کاریکاتورهای جذاب و هنرمندانه مشغول شد و مثل همه هنرمندان، بی‌خبر از قدرت و دنیای سیاست، گرفتار داغ و درفش نازی‌ها شد و در نهایت به دلیل کاریکاتورهایش در زندان نازی‌ها از دنیا رفت.
اما آنچه از او به یادگار مانده مجموعه‌ای است از کمیک استریپ‌ها یا همان داستان‌های مصور از یک پدر با سبیلی پت‌وپهن و شکمی برآمده و پسری بانمک و دوست‌داشتنی که در آنها روزمرگی‌ها و چالش‌های پدر و فرزندی، مسائل آموزشی و دغدغه‌های لحظه‌به‌لحظه آنها به نمایش گذاشته شده است.
نام اصلی این مجموعه داستان‌های مصور و یا بهتر بگوییم این کتاب به زبان آلمانی، «Vater und Sohn» به معنای «پدر و پسر» است. داستان‌ها معمولاً از 3 تا 9 تصویر بدون متن تشکیل شده‌اند که یک ماجراجویی در یک یا گاهی دو صفحه ادامه دارد. شخصیت‌های پدر و پسر ثابت هستند و سایر شخصیت‌ها به‌استثنای شخصیت‌های پدربزرگ و پدر پدربزرگ فقط یک‌بار ظاهر می‌شوند.
انتشارات فاطمی با اخذ مجوز رسمی از انتشارات اصلی کتاب، در ایران این مجموعه را با نام «قصه های من و بابام» با اضافه‌کردن متن به تصاویر و به همت «ایرج جهانشاهی» در سه جلد با عنوان‌های «بابای خوب من، شوخی ها و مهربانی ها و لبخند ماه» منتشر کرده است.
این روزها این‌طرف و آن طرف می‌خوانم که به پدرانتان سخت نگیرید آنها هم اولین‌بار است که پدر شده‌اند. اما کتاب «قصه های من و بابام» قرار است در هر جلد با صدها موقعیت که هر پدر و پسری ممکن است تجربه کند پدرها را در موقعیت تجربه قرار دهد و اجازه دهد پیش‌تر از واقعیت، آن را تجربه کنند. اریش اوزر داستان‌هایی از تجربه‌های خود و پسرش کریستیان را در این نقاشی‌ها به یادگار گذاشته و با زبانی آمیخته با طنز ماموریت پدری را برای پدران آسان‌تر کرده است.

3. پدر، قهرمان من

خانم دکتر «مگ میکر» (Meg Meeker) نویسنده و دانشمند در حوزه «فرزندپروری» و متولد سال 1957 است. این نویسنده پرکار و البته تحسین‌شده توسط بزرگ‌ترین مراکز علمی کتابی به نام «پدر، قهرمان من» (Hero: Being the Strong Father Your Children Need) دارد که در این مقاله می‌خواهیم آن را به شما معرفی کنیم.
«پدر قدرتمندی باشید که فرزندان شما به آن نیاز دارند!»
این کتاب به همت «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» توسط خانم دکتر شهناز نوحی و نظارت آقای دکتر مسعود جان بزرگی برای خوانندگان محترم به زبان فارسی برگردانده شده است.
همان‌طور که پیش‌تر در مقدمه این مطلب آوردم بیشتر پدران امروزی در ایران عزیزمان از قشر تحصیل‌کرده هستند و کتاب «پدر، قهرمان من» با رویکردی دانشگاهی و پژوهشی در موضوع نقش پدر به‌صورت کارکردگرا تألیف شده است.
در مقدمه دیو رمزی (dave ramsy) بر کتاب می‌خوانیم: «بیایید روراست باشیم... بازی پدران، کاملاً متفاوت از بازی مادران با بچه‌هاست و این بازی بهتر از بازی مادران نیست؛ ولی متفاوت است. اگر فرهنگ جامعه نتواند از پدر حمایت کند؛ زمانی که هیچ‌کس آنها را محترم نمی‌شمارد یا به آنها نمی‌آموزد که چگونه می‌توانند محترم و عالی باشند، ما به جامعه خودمان ضربه بدی می‌زنیم. ما باید به پدران کمک کنیم تا به مردانی تبدیل شوند که خداوند چنین نقشی را به آنها سپرده است.»
برای شما نام چند فصل از کتاب را هم برای آشنایی بیشتر می‌آورم:
-    شما یک قهرمان هستید
-    چه کسی می‌گوید شما عالی هستید؟
-    رهبر، نه مربی
-    شما پدرتان نیستید
-    روی بازی تمرکز کنید نه مسابقه
-    شما نیز مانند خداوند"ولی" نامیده می‌شوی.

«پدران توانا، دختران قوی» (Strong Fathers, Strong Daughters) و «مادران قوی، پسران قوی» (Strong Mothers, Strong Sons) دو کتاب دیگر از این نویسنده هستند که خوشبختانه در ایران به زبان فارسی در دسترس هستند و البته چندین و چند کتاب بسیار ارزشمند دیگر درباره «ارتباطات والدین و کودکان و نوجوانان» که امید است هر چه زودتر در دسترس پدرها و مادرهای ایرانی قرار بگیرد تا در مسیر پر چالش فرزندپروری قدرت‌نمایی کنند.

اما از هر چه بگذریم سخن دوست خوش‌تر است بنا دارم دو کتاب بعدی را از مؤلفان و نویسندگان ایرانی معرفی کنم.

4. مجموعه من دیگر ما 

«محسن عباسی ولدی» در سال 1355 در شهر تهران به دنیا آمد و پس از دریافت دیپلم ریاضی در تهران جهت تکمیل تحصیلات حوزوی به قم و سپس شیراز رفت. پس از بازگشت به قم به شکل تخصصی‌تر فعالیت خود را در حوزه خانواده و تربیت فرزند ادامه داد. در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی مختلفی همچون گلبرگ و سمت خدا حضور داشته و با محوریت خانواده و فرزند مباحث جذاب و تازه‌ای را مطرح نمودند.
به همت «انتشارات آیین فطرت» کتاب‌های این نویسنده در خصوص خانواده و مسائل پیرامون آن منتشر شده است. در این بخش قصد دارم به یکی از «کامل‌ترین مجموعه کتاب‌ها در حوزه فرزندپروری» با رویکرد دینی و البته به‌روز بپردازم. مجموعه چندجلدی با نام «من دیگر ما». این مجموعه در پنج جلد اولیه منتشر شده و سپس به همت نگارنده کامل‌تر شد و اگنون به چهارده جلد رسیده.
آنچه در این مجموعه مشخص است پرداختن به مسائل روز والدین در تربیت فرزندان است که می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. «من دیگر ما»، مجموعه کاملی است که به مسائل مختلف تربیت فرزند با رویکردی دینی پرداخته. می‌توان گفت شما با مطالعه این مجموعه ارزشمند، به مهم‌ترین مسائل و چالش‌هایی که در تربیت فرزند با آن مواجه خواهید بود، آشنا می‌شوید و برای پرسش‌هایتان، جواب‌هایی ارزشمند پیدا می‌کنید. مسائلی هم‌چون نقش آزادی در تربیت کودک، نقش رسانه در تربیت کودک، اهمیت استقلال در تربیت فرزند، تاثیر عزت نفس در شخصیت کودکان، نقش بازی در تربیت کودک و ... که با بیان شیرین و واضح محسن عباسی ولدی به خوبی طرح و بیان شده‌اند.

5. پروژه پدری

نشر «اطراف» در ادامه مأموریت ارزشمند خود در نشر و توسعه دانش روز در یک حرکت بسیار جذاب از عده‌ای از نویسندگان دعوت کرد تا در پروژه‌ای به نام «پروژه پدری» شرکت کنند. نویسندگان کتاب «پروژه پدری» همگی پدرانی جوان از طبقات اجتماعی و فرهنگی مختلف هستند، دغدغه‌های شخصی و عقیدتی متفاوتی دارند و از همه مهم‌تر این‌که کودکانشان با هم فرق دارند. پانزده روایت از پدری به دبیری خانم فاطمه ستوده و نویسندگی پانزده پدر از جامعه امروز ما که در کنار هم جمع شد و کتاب نفیس «پروژه پدری» را ایجاد کرد.
نویسندگان در جستارهایشان از رازهای مگویی گفته‌اند و نوشته‌اند که تابه‌حال از پدرها کمتر شنیده‌ایم و شاید انتظار هم نداریم مردی این‌قدر عیان از ترس‌ها و اضطراب‌هایش بگوید. فاطمه ستوده در «پروژه پدری» تلاش می‌کند زنان و مردان را فارغ از جنسیت کنار هم بنشاند و به یادمان بیندازد تقسیم‌بندی‌های مرسوم و عامیانۀ مردانه و زنانه خیالی بیش نیست. ما همه مثل همیم، با دنیایی از اضطراب‌ها و ترس‌ها؛ پدرها از برخورد اولشان با نوزادشان گفته‌اند، از رابطه کم‌رنگ شده‌شان با همسرشان، از توقعات جامعه، از ترس ناکامل بودن، از ترس اشتباه‌کردن. 
در یکی از جستارهای کتاب می‌خوانیم: «وقتی بهم می‌گفتند ااا، تو یه پدر دهه هفتادی هستی؟ زود واکنش نشان می‌دادم: "نه، نه، من متولد نیمه اول سال شصت و نهم؛ ده شصتی‌ام، شصت" می‌خواستم کمی فقط کمی خودم را پیرتر نشان بدهم، مختصر کهولت نمایشی که می‌توانست از نگاه‌های معنادارشان فراری‌ام بدهد. نگاه‌هایی که پر بود از"تو که هنوز بچه‌ای مرد حسابی"»
تجربه خواندن کتاب «پروژه پدری» چیزی است شبیه یک جلسه درمان گروهی، انگار نشسته‌ای در یک دایره از پدران هم سن و سالت و داری چیزهایی را می‌شنوی که درددل توست. این آن چیزی است که جامعه سنتی از مردان از پدران دریغ کرده است. ترس و اضطرابی که نمی‌توانند مثل زن‌ها آن را بیان کنند، نکند ترسو و ناتوان دیده شوند، نکند فرزندشان تکیه‌گاه قوی‌اش را از دست بدهد.
این کتاب می‌تواند برای پدرهای امروزی راهی برای کاهش اضطراب و عینی دیدن نقششان در این مأموریت پدری باشد.

اگر خاطرتان باشد در آغاز این نوشته از شما پرسیدم پدرتان را چطور صدا می‌زنید، اینجا می‌خواهم بگویم هیچ فرقی ندارد او را چه صدا بزنید، پدری یک نام نیست حتی یک رابطه بیولوژیک یا زیستی هم نیست. گاهی یک برادر بزرگ‌تر، یک عمو، یک پدربزرگ و حتی غریبه‌ای از کشوری دیگر از نژادی دیگر می‌تواند این نقش را برای یک کودک بازی کند. 

پدرهای غیرزیستی، قهرمانانی در سایه

وقتی اسم پدر به گوشتان می‌خورد کدام شخصیت داستانی در ذهنتان نقش می‌بندد؟ بابا لنگ‌دراز، پدر ژپتو، ژان والژان؟
می‌دانید هیچ‌کدام از این پدران، پدر زیستی فرزندانشان نیستند و چقدر زیبا که هرکدامشان در ذهن تمام جهان، پدرهای شاخصی بودند. این لطفی است که ادبیات توانسته به ما بکند و به ما نشان دهد لازم نیست کسی حتماً پدر بیولوژیک فرزندش باشد تا بتواند بهترین پدر باشد!
شنیده‌اید: «حضرت ابوطالب (ع)، چهار فرزند پسر داشت (طالب، جعفر، عقیل و علی) که فاصله سنی آنها 10 سال بود و در زمان قحطی، پیامبر (ص) به عموهایشان توصیه می‌کنند تا هر کدام سرپرستی یکی از آنها را بر عهده گیرند که پیامبر (ص)، علی و حمزه را و عباس، طالب و جعفر را بر عهده می‌گیرند و عقیل نزد ابوطالب باقی ماند.» و چه غریب و قریب و چه مایه سهل و ممتنع که پیامبر مبارک ما هم فرزندی بزرگوار داشت که پدر زیستی‌اش نبود. امیرمؤمنان علی (ع) در سایه پدری پیغمبر اسلام بالید و چه پدری مهربان‌تر و بزرگ‌تر از او. چه لطیف‌تر آن‌که این فرزند پرورش‌یافته در دامن پیامبر (ص)، هزار و اندی سال است که پدر غیرزیستی همه شیعیان است و چه تاجی بر سر ما از این بالاتر که چنین پدری داریم.
این روزها خیلی‌ها در تلاش‌اند که از ارزش‌های پدری حرف بزنند؛ اما من می‌خواهم گامی جلوتر بروم و در این مقال کوتاه، ارزش‌های انسانی پدرانی را ارج بنهم که کمتر ستوده می‌شوند؛ پدرانی که فرزندخوانده دارند و حضانت و سرپرستی کودکی را قبول می‌کنند. کتاب‌های این مجموعه را با احترامی دوچندان به این مردان شجاع و قدرتمند تقدیم می‌کنم که کار بزرگشان نزد خداوند بی‌ارج نخواهد ماند.

به قلم «زهره عواطفی حافظ»