وزن جمهور: کتاب هایی درباره‌ی رابطه مردم و حکومت دینی

به مناسبت 12 فروردین، روز جمهوری اسلامی، تصمیم گرفتیم به معرفی چند کتاب خوب درباره نقش مردم در حکومت دینی بپردازیم. یادداشت "وزن جمهور: کتاب هایی درباره‌ی رابطه مردم و حکومت دینی" به قلم سعید کریم داداشی را بخوانید و با چند کتاب در این زمینه آشنا شوید.

موقعیت‌یابی عاملیت مردم در حکومت اسلامی: کتاب‌هایی پیرامون حکومت اسلامی و جایگاه مردم در آن

انسان بعد از فهیمدن ضرورت زندگی اجتماعی، به این نکته پی‌برد که برای رشد و نمو اجتماع، باید نیازهای جامعه را با ساختارسازی برطرف سازد. یکی از نیازهای اساسی، انتظام در امور اجتماع می‌باشد که باعث شکل‌گیری ساختار سیاست می‌شود. منظور از سیاست، رهبری صلح‌آمیز یا غیر صلح‌آمیز روابط میان افراد، سایر کلان‌ساختارها و کارهای حکومتی در داخل یک کشور و روابط میان یک دولت با دولت‌های دیگر در عرصه‌ی جهانی می‌باشد.

ظهور جریان مدرنیته و آرمان‌های آن، باعث جدی انگاشتن کنش‌گری فرد در مقابل کلان ساختارهای سازمان‌یافته شد. اندک تاملی در این باب مشخص می‌کند که ساختارها به این سادگی توسط افراد نمی‌توانند مورد تصرف قرار بگیرند و از سوی دیگر، آزادی در قبال جبر اجتماعی مورد توجه اندیشمندان این دوره‌ی خاص بوده است که باعث شکل‌گیری بحث عاملیت و ساختار شده‌است.

وقتی مباحث پیش‌گفته را در عرصه سیاست تطبیق می‌دهیم، این امر مورد توجه قرار می‌گیرد که جایگاه عاملیت مردم در ساختار سیاسی چگونه است؟ این سوال مختص غرب نیست بلکه از دیرباز‌ با طرح زمینه‌های فکری و اجتماعی متفاوتی مورد توجه بوده‌است. در مدنیت اسلامی نیز به این امر از صدر اسلام توجه شده و در سال‌های اخیر این مسئله شکل جدیدی به خود گرفته‌است.

با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، و شکل‌گیری حکومت اسلامی در ایران عزیز، این سوال مطرح شد که در نگاه اسلام، مردم چه نقشی در حکومت دارند؟ به تعبیر دیگر وزن جمهور در نظام حکومت دینی چقدر است؟ آیا مردم از جایگاهی ویژه مثل مشروعیت بخشی، نظارت بر حاکمان، نهی از منکر حاکمان و ... برخوردار هستند؟ آیا مقبولیت و مشروعیت حکومت دینی، منوط به حمایت و پیشتیبانی اکثریت ملت است؟ یا اینکه این چنین نقشی برای مردم تعریف نشده و حاکمان و مسئولان، فارغ از مقبولیت حداکثری به کار خود ادامه می دهند و خدشه ای در مشروعیت حکومت دینی وارد نمی شود؟ 

نظرات مختلفی در این مورد مطرح شده و هرکدام طرفداران خودش را دارد. در واقع تعاریف متعدد و مختلف از دین و به تبع، حکومت دینی، منشأ این اختلاف نظر است. جایگاهی که یک نظریه پرداز به مردم می دهد، برآمده از نگرش او به دین، انسان و جامعه است و نمی توان تاثیر این مبانی را نادیده گرفت. هم چنین نگرش ما به غرب و مدرنیته و میزان تاثیرپذیری از این دو هم باعث به وجود آمدن تقریر های متفاوتی از این مسئله شده است.

کتاب های مختلفی درباره نقش و جایگاه مردم در حکومت دینی نوشته شده اما در این یادداشت، تصمیم گرفتیم از چهار شخصیت و چهار متفکر صاحب نظر، سخن بگوییم.

1. نظریه سیاسی اسلام تالیف محمدتقی مصباح
2. نگاهی گذرا به ولایت فقیه تالیف محمدتقی مصباح
3. ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت تالیف عبدالله جوادی آملی
4. ولایت فقیه: حکومت اسلامی تالیف سید روح الله موسوی خمینی، رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران
5. ولایت و حکومت بیانات سید علی حسینی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران

کتاب نظریه سیاسی اسلام:

کتاب نظریه سیاسی اسلام، برآمده از سخنرانی‌های آیت الله مصباح یزدی، پیش از خطبه های نماز جمعه تهران است که ذیل دو عنوان «قانون‌گذاری» و «کشورداری» در قالب دو جلد گردآوری شده‌است.

مباحثی که در این نوشته طرح شده، از این قرار است:

آیا دین، در زمینه‌ی سیاست و حکومت دیدگاه و نظریه‌ی خاصی دارد، یا ساحت قدسی دین مبرّای از این امور دنیایی است؟

آیا نظریه‌ی سیاسی اسلام، تأسیسی است و اسلام حرف تازه‌ای در سیاست و حکومت دارد، یا امضایی است و یکی از اشکال حکومت و سیاست بشری را به رسمیت می‌شناسد؟

ماهیت حکومت اسلامی چیست؟ آیا از نوع تئوکراسی (حکومت‌خدایی، آن چنان که در مسیحیت مطرح است)، دیکتاتوری، یا دموکراتیک است، یا ماهیت دیگری دارد؟

ارکان حکومت اسلامی کدام‌اند؟

شکل حکومت اسلامی چگونه است؟ سلطنتی، جمهوری، تئوکراسی یا گونه‌ای دیگر؟

نقش مردم در حکومت اسلامی چیست؟ در این کتاب ذیل سوال «نقش مردم در حکومت اسلامی چیست؟» به موقعیت‌شناسی عاملیت مردم در حکومت اسلامی پرداخته شده‌است.

کتاب نگاهی گذرا به ولایت فقیه:

کتاب نگاهی گذرا به ولایت فقیه، برگرفته از سخنرانی ها، مقالات، کتاب‌ها و جلسات پرسش و پاسخ  آیت اللّه مصباح یزدی می باشد که در بخشی از آن به جایگاه مردم در مشارکت سیاسی پرداخته می‌شود.

کتاب ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت:

کتاب «ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت»، یکی از آثار نگاشته‌شده در مورد ولایت فقیه و حکومت اسلامی است که توسط آیت‌الله عبدالله جوادی آملی تقریر شده است. ایشان در این نوشته سعی کرده‌اند در هفت فصل به مباحث مرتبط با ولایت فقیه بپردازند که فصول آن به ترتیب عبارت‌اند از:

انسان، آزادی، عبودیت، قانون، حکومت اسلامی و اهداف آن،‌ ضرورت ولایت فقیه، «ولایت فقیه» یا «وکالت فقیه»، وظایف و اختیارات ولی فقیه، امام خمینی (ره)؛ ولایت فقیه، عزت مردم، پرسش و پاسخ: نقد و جواب، به ابعاد مختلف پیرامون ولایت فقیه.

ایشان در چندین جای کتاب به صورت و مستقیم و غیرمستقیم به نسبت مردم و حکومت و ولایت می پردازند.

نگارنده‌های سه کتاب مذکور، مردم را صرفا در زمینه‌سازی تحقق حکومت موثر می دانند و در مقام مشروعیت برای مردم جایگاهی قائل نیستند.

کتاب ولایت فقیه، حکومت اسلامی:

کتاب «ولایت فقیه» جزء اولین کتاب‌های مستقل در باب حکومت اسلامی که امام خمینی  تحت 13 درس‌گفتار در حوزه علمیه نجف در بهمن 1348 ایراد کرده‌اند.

کتاب ولایت و حکومت:

کتاب «ولایت و حکومت» شامل مجموعه بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ارتباط با موضوع ولایت و حکومت از سال 1353 تا 1390 می‌باشد.

امام خمینی در کتب رسمی خود به صورت مستقل به نسبت مردم و سیاست ورود چندانی نداشته لذا جمع‌آوری همه تعابیر ایشان برای درک نظرشان ضروری است. با جمع‌آوری آراء امام در باب جمهوریت مشخص می‌شود که مردم به مثابه جزئی از کلِ مشروعیت قرار گرفته‌است و در کتاب های آیت الله خامنه ای نیز به تفصیل به این بحث توجه ویژه‌ای شده است. در کل می توان گفت طبق امام خمینی و آیت الله خامنه ای، وزن بیشتری برای مردم هم در ایجاد و هم در مشروعیت حکومت قائل هستند.

کتاب‌های معرفی شده در این مطلب را می‌توانید با کد تخفیف ارسال رایگان: blog1 از پاتوق کتاب خریداری کنید.