همه‌مان در مورد شهید مصطفی چمران، کم و بیش می‌دانیم. مصطفی چمران، دانشجوی ممتاز دانشگاه که از قضا فعالیت‌های سیاسی دارد و با نهضت آزادی و مهندس بازرگان مراوده دارد، بورسیه آمریکا می‌شود اما پس از مدتی تحصیل در آمریکا و گرفتن مدرک دکترای فیزیک پلاسما، آنجا را رها می‌کند و به اروپا و مصر و لبنان و ایران سفر می‌کند، به دعوت امام موسی صدر به لبنان می‌رود و در لبنان علاوه بر آموزش‌های نظامی، به فعالیت اجتماعی و تشکیل سازمان امل اقدام می‌کند و با وقوع انقلاب اسلامی، به ایران می‌آید. در ایران، وزارت دفاع، نمایندگی مجلس، مشاور رهبری در شورای عالی دفاع و مسئولیت ستاد جنگ‌های نامنظم، از جمله مسئولیت‌های دکتر مصطفی چمران است. 

زندگی شهید مصطفی چمران

زندگی پرفراز و نشیب چمران، عجیب و درس‌آموز است. او با همسرش در آمریکا و چهار فرزندش به لبنان می‌آید. خانواده‌اش توان همراهی با شرایط لبنان را ندارند که این امر، موجب جدایی آن‌ها می‌شود. چمران چه آرمانی داشت؟ چه در سر چمران می‌گذشت که شرایط رفاهی و تحصیلی آمریکا را رها می‌کند؟ در شرایطی که آرزوی بسیاری، تحصیلات عالی در کشوری مثل آمریکا بوده، چمران به همه چیز پشت پا می‌زند و می‌آید در دل جنگ و قطحی و ویرانی در جنوب لبنان! رفتار او در قامت وزیر دفاع هم عجیب است. وزیری که منزلش، زیرزمین همان وزارت دفاع است و خودش در میدان، حضور جدی دارد. چمران، عارف بود ولی عارفی در میانه میدان. اهل کنج عزلت نبود و عرفان را در عمل و در صحنه اجتماع می‌دید. 

قطعا پشت همه این رفتارها، بینشی عمیق و ایمانی قوی بوده. خوشبختانه دکتر چمران، دست به قلم بوده و احوالات خودش را می‌نوشته. اهل روزنوشت بوده و مکتوباتی از او به جا مانده‌است. نوشته‌هایی که با خواندن آنها می‌توانیم سر از کار او دربیاوریم و این معما را حل کنیم. البته گاهی نیز حل معما را سخت‌تر می‌کند. آنجا که با روحیه بسیار لطیف چمران مواجه می‌شویم و نمی‌توانیم بفهمیم این روحیه لطیف، چگونه چریک و مرد جنگی بوده؟! چمران، مرد تکرارنشدنی روزگار ماست. مردی که مقتدایش علی علیه السلام بود و می توان گفت، انصافا پیروی خوبی برای علی بود. 

بهترین کتاب های شهید چمران

در مورد زندگانی و خاطرات شهید مصطفی چمران کتاب‌های خوبی مثل جلد اول مجموعه نیمه پنهان ماه با عنوان چمران به روایت همسر شهید، چاپ شده‌است.
اما در این مطلب، با 8 کتاب از بهترین دست‌نوشته‌های شهید مصطفی چمران آشنا می‌شوید. کتاب‌هایی که نمایانگر تفکر عمیق و ایمان بالای نویسنده آن‌هاست. دست‌نوشته‌هایی که بیانگر روحیه‌ها و احوالات چمران در برهه‌های مختلف زندگی‌اش هستند از حضورش در آمریکا و لبنان گرفته تا ایران و کردستان و جنگ هشت ساله.
با خواندن این کتاب‌ها، معمای زندگی چمران را  با دست خودش حل می‌کنید و با آشنایی عمیق‌تر با دکتر چمران، با دنیایی دست‌نیافتنی آشنا می‌شوید. دنیایی سرشار از عشق و عرفان.

1- خدا بود و دیگر هیچ نبود

کتاب خدا بود و دیگر هیچ نبود، اثر دکتر مصطفی چمران، مشتمل بر برخی یادداشت‌های آمریکا، لبنان و ایران دکتر چمران است که به ترتیب تاریخ نوشتار، گردآوری شده‌است. طول زمان این نوشته‌ها، چیزی حدود 20 سال از زندگی چمران را در بر می‌گیرد. از سال 1959 میلادی که در آمریکا بوده تا یک سال پس از انقلاب اسلامی ایران.
 
در بخشی از کتاب می خوانیم:
"عشق، هدف حیات و محرک زندگی من است. زیباتر از عشق چیزی ندیده‌ام و بالاتر از عشق، چیزی نخواسته‌ام. عشق است که روح مرا به تموج وا می‌دارد، قلب مرا به جوش می‌آورد، استعدادهای نهفته مرا ظاهر می‌کند، مرا از خودخواهی و خودبینی می‌راند… لرزش یک برگ، نور یک ستاره دور، موریانه کوچک، نسیم ملایم سحر، موج دریا، غروب آفتاب، همه احساس و روح مرا می‌ربایند و از این عالم مرا به دنیای دیگری می‌برند… این‌ها همه و همه از تجلیات عشق است."

مواجهه مستقیم با دست‌نوشته‌های چمران، جذابیت خودش را دارد. رقص قلم در دستان این مرد عارف و عاشق، دیدنی و خواندنی است.
با خواندن خدا بود و دیگر هیچ نبود، از آمریکا تا لبنان و ایران همراه لحظه‌های چمران می‌شوید و از نزدیک، شاهد تحولات درونی دکتر چمران هستید.

2- بینش و نیایش

کتاب بینش و نیایش، تالیف شهید مصطفی چمران، مشتمل بر دو بخش است. بخش اول کتاب با عنوان بینش، نوشته‌ای از مصطفی چمران است درباره انقلاب اسلامی ایران و تاثیر آن بر منطقه و کشورهای جهان. در بخش دوم با عنوان نیایش، گزیده‌ای از دست‌نوشته‌های چمران منتشر شده‌است. دست‌نوشته‌هایی که راز و نیاز چمران با خدا بوده‌اند. در قسمت انتهایی کتاب، راز و نیاز چمران با خدا، قبل از شهادتش آمده‌است.

در بخشی از کتاب می خوانیم: 
"خدایا تو را شکر می‌کنم که با فقر آشنایم کردی تا رنج گرسنگان را بفهمم…
خدایا تو را شکر می‌کنم که مرا با درد آشنا کردی تا درد دردمندان را لمس کنم
خدایا تو را شکر می‌کنم که مرا در آتش عشق گداختی و همه موجودات و خواستنی‌ها را به جز عشق و معشوق، در نظرم خوار و بی مقدار کردی…
خدایا اکنون احساس می‌کنم که در دریایی از درد غوطه می‌خورم، در دنیایی از غم و حسرت غرق شده‌ام…
…اما همیشه می‌خواستم که شمع باشم و بسوزم و نور بدهم…
خدایا می‌خواهم فقیری بی‌نیاز باشم که جاذبه‌های مادی زندگی، مرا از زیبایی و عظمت تو غافل نگرداند…"

با مطالعه کتاب بینش و نیایش، با پدیده انقلاب اسلامی از زاویه نگاه مصطفی چمران آشنا می‌شوید و با مصطفی چمران، راز و نیاز و مناجات با خدا را تجربه می‌کنید.

3- عارفانه

کتاب عارفانه یکی دیگر از مجموعه دست‌نوشته‌های شهید مصطفی چمران است که به همت بنیاد شهید چمران تدوین شده‌است. زمان نوشته‌ها مشخص نیست اما مکان بعضی از آنها مشخص است. چیزی که این نوشته‌ها را در این مجموعه جمع کرده‌است، وجهه عرفانی آن‌هاست. همه این نوشته‌ها بیانگر روحیه عارفانه مصطفی چمران است. 

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
"من به دنیا غریبه‌ام و می‌دانم اینجا خانه من نیست.
چرا همواره عمق و تعالی حال و روح و اندیشه و هنر با اندوه، و حمق و پستی و ابتذال با شادی توأم است؟ چرا از روزگار ارسطو قاعده مکتوب بر این است که در هنر، هرچه عمیق است و جدی، غمناک؟ و هرچه سطحی و مبتذل، خنده‌آور و شاد؟
چرا مستی و بی‌خودی را دوست دارند؟
پیوند انسان با دنیا می‌گسلد و بار سنگین هستی از دوش می‌افتد، فشار خفقان‌آور و ملالت‌بار "بودن" سبک م‌ شود.
چرا روح‌های بلند و دل‌های عمیق، اندوه، پاییز، سکوت و غروب را دوست‌تر می‌دارند؟ مگر نه این است که در این لحظات خود را به مرز بی‌پایان عالم نزدیک‌تر احساس می‌کنند؟ این چشمه‌های شگفت‌انگیز غیبی که همواره در اعماق روح آدمی می‌جوشد از کجا سرچشمه گرفته؟… از همین نهانخانه است که سه جلوه شگفت و غیرمادی که همواره با انسان قرین بوده است سر زده: مذهب، عرفان و هنر!"

با مطالعه کتاب عارفانه، با روحیه عرفانی شهید چمران آشنا می‌شوید و علت و منشأ روحی خیلی از رفتارهای چمران برایتان هویدا می‌شود.

4- حماسه، عشق و عرفان

کتاب حماسه، عشق و عرفان اثر شهید مصطفی چمران، یکی دیگر از مجموعه دست‌نوشته‌های چمران است که انصافا خواندنی است.
چمران در جریان آزادسازی سوسنگرد که خودش داستان مفصلی دارد، مجروح می‌شود و نیاز به عمل جراحی پیدا می‌کند. بعد از عمل جراحی، تنها یک شب در بیمارستان می‌ماند و پس از آن به اتاق خودش در ستاد جنگ‌های نامنظم می‌رود. اما به علت جراحی، توان حرکت  و مبارزه نداشته و در همان اتاق، بستری می‌شود. همین فرصت بستری، دست‌مایه‌ای می‌شود برای نوشتن.
کتاب حماسه، عشق و عرفان مجموعه دست‌نوشته‌های چمران در همین ایام است. دست‌نوشته‌هایی که موضوعات متنوعی دارند از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی گرفته تا مباحث فلسفی و عرفانی و هنری. بعضی از آن‌ها، متن سخنرانی چمران است و بعضی دیگر دل‌نوشته‌هایی که مخاطبش، خودش بوده‌اند.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
"درجه کمال انسان به اندازه مقاومتی است که در برابر خواسته‌های نفسانی خود ابراز می‌دارد. انسانی آزاد است که اسیر نفس نشود. آزاد کسی است که تسلیم نفس نشود، که از اسارت نفس رسته باشد. بین سعادت و شقاوت یک قدم بیشتر فاصله نیست و آن قدمی است که بر هوای نفس گذاشته شود. بشر در اوج شهرت و قدرت خود خیال می‌کند که آزاد است بی‌خبر از آن‌که بیش از هر وقت دیگر اسیر خواسته‌های نفسانی است و این بزرگ‌ترین اسارت هاست…"

با مطالعه کتاب حماسه، عشق و عرفان، از دل سوسنگرد و در هیاهوی جنگ و ناامنی، در گوشه‌ای آرام و ساکت، با مصطفی چمران همراه شوید و به دنیا از زاویه دید چمران بنگرید.

5- رقصی چنین میانه میدانم آرزوست

می‌توان گفت در میان نوشته‌های شهید مصطفی چمران، کتاب رقصی چنین میانه میدانم آرزوست، شاهکار است.
رقصی چنین میانه میدانم آرزوست، دقیقا در میانه میدان نوشته شده. شب قبل همان عملیات سوسنگرد که چمران به شدت مجروح می‌شود. شبی که از قضا شب تاسوعا هم هست. در شرایطی که تا کشته شدن و شهادت، یک قدم بیشتر فاصله نیست، چمران در خلوت خود دست به قلم برداشته و حالات روحی‌اش را نوشته.

کتاب رقصی چنین میانه میدانم آرزوست مشتمل بر دست نوشته‌های چمران پیرامون واقعه سوسنگرد است. که بعضی قبل از واقعه و برخی بعد از آن واقعه نگاشته شده‌اند.
این کتاب را با حال روحی مناسب بخوانید، چشمانتان را ببندید و در دنیای زیبای چمران، غرق شوید و اشک بریزید.

در بخشی از کتاب می خوانیم:
"از درد می‌خروشم، از غم می‌سوزم و می‌بینم که حیاتم دود می‌شود و به آسمان می‌رود. می‌بینم که فرزندانم و برادرانم به خاک و خون می‌غلتند. می‌بینم که سنگ را بسته‌اند و سگ را رها کرده‌اند و هر لحظه خبری مدهش، فرا می‌رسد… خدایا من بنده توام، من از خود چیزی ندارم که به خاطر خود فکر کنم، من بازیافته‌ام، من کشته‌ام، من رفته‌ام، دیگر منی از من وجود ندارد اما آن‌چه از آن رنج می‌برم سرنوشت مستضعفین است، سرنوشت انقلاب است، سرنوشت ملت است، سرنوشت جوانان بی‌گناهی است که همه روزه به خاک می‌غلتند…"

6- انسان و خدا

کتاب انسان و خدا، مجموعه چهار جلسه سخنرانی شهید چمران در سال 1359 در کانون توحید است که به صورت مکتوب درآمده‌است. چمران در این جلسات در مورد نفس و روح انسان، اثبات خدا، علم و فلسفه و مکاتب فلسفی دنیا صحبت می‌کند و در پایان نظر خود در مورد حکومت اسلامی را بیان می‌کند.

در بخشی از کتاب می خوانیم:
"در بحث حکومت به طور خلاصه سه اصل بزرگ را برای شما می‌گویم که اصل اول آزادی انسان است. اصل دوم، قرآن، قرآن که می‌گوییم یا قرآن و سنت یعنی همین معیارها که مورد نظر ماست. و اصل سوم، شورا. یعنی اگر حکومت در اسلام را بخواهیم به مختصرترین وجه بیان کنیم، این سه اصل را می‌توانیم بنویسیم. اصل اول انسان، معتقد به آزادی انسان است که در مقابل هیچ دیکتاتوری و هیچ طاغوتی تسلیم نشود جز در مقابل خدا که او هم دیکتاتور نیست. دوم قبول معیارها، که این معیارها را از کتاب و سنت گرفته‌ایم و این معیارها ثابت‌اند. سوم در قالب این معیارهای قرآنی و خدایی، انسان‌ها آزادند، دموکراسی دارند، با شورا و مشورت باید کارهای خودشان را حل کنند."

با خواندن کتاب انسان و خدا، با تفکر عمیق فلسفی و دینی و اجتماعی چمران بیشتر آشنا می‌شوید.

7- علی (ع) زیباترین سروده هستی

کتاب علی (ع) زیباترین سروده هستی، مجموعه‌ای از چند دست‌نوشته شهید مصطفی چمران و سه سخنرانی او در مورد امام علی علیه السلام می باشد. تاریخ سخنرانی‌ها متعلق به سال 1359 و پس از انقلاب اسلامی است. شنیدن وصف امام علی از زبان چمرانی که علی را اسوه و مقتدای خود می‌دانست، بسیار جذاب است.

در بخشی از کتاب می خوانیم:
"ای علی ای علی ای علی به من تهمت زدند مرا محکوم کردند به من فحش دادند زیرا تو را دوست داشتم… یکباره به خود آمدم دیدم در تمام ایران به من بد می‌گویند، حتی مومنین به خدا نسبت به من اهانت می‌کنند، مشکوک‌اند، مرا جنایت‌کار می‌دانند… مگر نه این بود که به فرمان امام در کردستان جنگیدم؟ ای علی جز عشق و فداکاری از وجودم تراوش نکرده‌است. ای علی من ناراحت ظلم و ستمی که بر من رفته و می‌رود نیستم… اما ناراحتم که چنین کسانی بر سرنوشت ملت من حاکم شوند، به نام اسلام حرف بزنند، خود را مکتبی بنامند و اسلام را ضایع کنند…"

با خواندن کتاب علی زیباترین سروده هستی، مناجات‌های مصطفی چمران با الگوی خودش علی علیه السلام را بخوانید و با برداشت چمران از شخصیت علی علیه السلام آشنا شوید.

8- کردستان

کتاب کردستان، شامل دست‌نوشته‌ها و سخنرانی‌های شهید مصطفی چمران در مورد کردستان و پاوه است. دست‌نوشته‌هایی که چمران فرصت گفتنش را پیدا نمی‌کرده و به همین دلیل آن‌ها را در خلوت خود مکتوب کرده‌است. واقعه کردستان و غائله ضد انقلاب در شهر پاوه، از اتفاقات سرنوشت‌ساز انقلاب اسلامی بوده که حضور شهید مصطفی چمران به امر امام در کردستان، نقش مهم و موثری در مدیریت فضای آن داشته‌است. با خواندن کتاب کردستان، از نزدیک شاهد اتفاقات پاوه باشید. از شهید چمران کتاب دیگری با نام "لبنان" چاپ شده که مثل همین کتاب، در مورد تحولات و اتفاقات کشور لبنان و حضور ایشان در لبنان است.

کتاب‌های معرفی شده در این مطلب را می‌توانید با کد تخفیف: blog1 از سایت پاتوق کتاب تهیه کنید.