اسرار ماه رجب | پیشنهاد کتاب به مناسبت ماه رجب

بهترین کتاب‌ها برای معرفی و شناخت ماه رجب و اسرار آن را گرد هم آورده‌ایم تا سهمی هر چند کوچک در شادی شما از لذت جرعه‌جرعه به جان نوشیدن این ماه مبارک داشته باشیم.

7 ویژگی ماه رجب

ماه رجب را به هفت صفت و نام مبارک می‌شناسم:

ماه بزرگ؛ رجب در کلام به واژه "رجب" از ریشه "رَجَبَ" به معنای "عظیم" و "بزرگ" اشاره دارد، این وجه تسمیه که حتی به پیش از آغاز طلیعه اسلام برمی‌گردد، پیشاپیش ذهن را برای رازی بزرگ و عظمتی پنهان آماده می‌کند.
ماه آغاز؛ انگاری در ازل نقشی بزرگ به ماه رجب داده شده و قرار بوده در بیست و هفتمین روز آن در غاری دورافتاده از شهری در قلب بیابان‌های عربستان، خداوند آخرین پیامبر خود را به جهان معرفی کند. "إقرأ" و نور وحی اولین بار غار حرا را پر نور کرد. جبرئیل از فرشتگان مقرب الهی اولین آیات سوره علق را بر حضرت محمد (ص) خواند و قلب جهان شکوفه زد.
ماه خدا؛ هیچ مسلمانی نیست که نام ماه رجب را بشنود و این کلام حضرت محمد (ص) را به خاطر نیاورد که " رَجَبٌ شَهْرُ اللَّهِ، وَ شَعْبَانُ شَهْرِی، وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِی" رجب ماه خداست، شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است.
ماه روزه و عبادت؛ چه شیرین و نغز است این روایت و برای قلب هر مؤمنی شادی است و شادترین عبادت برای مسلمین چیزی نیست جز روزه، مَنْ صَامَ یَوْمًا مِنْ رَجَبٍ، کَانَ کَصِیَامِ سَنَةٍ و تصور کنید که در روایت آمده است یک روز روزه ماه رجب مانند یک سال روزه است.
ماه حرام؛ اولین اشارات در دین اسلام به عظمت ماه رجب در سوره توبه (آیه 36) است آنجا که سخن از ماه‌های حرام آمده است: إنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثنا عَشَرَ شَهْرًا فی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنفُسَکُمْ ... همانا عدد ماه‌های سال نزد خدا در کتاب خدا دوازده ماه است از آن روزی که خدا آسمان و زمین را بیافرید و از آن دوازده ماه چهار ماه ماه‌های حرام است (نزد اکثر مفسرین آن چهار ماه ذیقعده و ذیحجه و محرم و رجب است) این است دین استوار و محکم، پس در آن ماه‌ها ظلم و ستم (به جنگ و خونریزی) در حق خود و یکدیگر مکنید و متفقاً همه با مشرکان قتال و کارزار کنید چنان‌که مشرکان نیز همه متفقاً با شما به جنگ و خصومت برمی‌خیزند و بدانید که خدا با اهل تقواست.
ماه سکوت و آرامش؛ در روایات از پیامبر اسلام نام زیبای دیگری برای ماه رجب آمده است و آن "اصم" است. پیامبر اسلام می‌فرمایند: "رَجَبٌ أَصَمٌّ، لَا یُسْمَعُ فِیهِ صَوْتُ السَّیْفِ." این روایت به معنای آن است که در ماه رجب، جنگ و خونریزی ممنوع است و صدای سلاح‌ها در این ماه شنیده نمی‌شود، که به حرمت و فضیلت این ماه اشاره دارد. در منطقه‌ای مانند عربستان که جنگ و شمشیر روزمره مردمان بادیه‌نشین بوده است ماهی که در آن چکاچک شمشیرها آرام بگیرد و صلح و آرامش برقرار شود چقدر می‌تواند مایه آرامش انسان‌ها باشد و این هدیه‌ای است که در این ماه به مسلمین داده شده تا فرصتی برای عبادت و یاد خدا داشته باشند.
ماه اعتکاف؛ یکی از شیرین‌ترین خاطرات دوران دانش‌آموزی و دانشجویی‌ام، روزهای اعتکاف در مسجد دانشگاه و مدرسه بود. اعتکاف، به توقف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و عبادت با شرایط خاص را گویند. اعتکاف از عبادات مستحب می‌باشد که فرصتی بی‌نظیر برای خلوت و تفکر به انسان می‌دهد؛ فرصتی که در این دنیای شلوغ، غنیمتی بزرگ است. اعتکاف وقت معیّنی ندارد و در هر زمانی در طول سال که روزه صحیح است، اعتکاف هم صحیح است و بهترین وقت آن، ماه رمضان و افضل دهه آخر ماه رمضان است.
از ارکان اعتکاف، ماندن در مسجد و روزه می‌باشد و دارای شرایط و احکامی است که در کتب فقهی بیان شده و در فقه دارای بابی مستقل به نام باب اعتکاف است. مراسم اعتکاف در ایام البیض ماه رجب در کشور ایران همه‌ساله برگزار می‌شود.
ماه بارش رحمت الهی؛ منقول است که حضرت رسول (ص) فرمود: که ماه رجب ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را "اصب" می‌گویند، زیرا رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته می‌شود.

بهترین کتاب ها در مورد ماه رجب

بهترین کتاب‌ها برای کشف زیبایی‌های ماه رجب، کتاب‌هایی است که اعاظم دین در آنها مجموعه‌ای از اسرار و شرح ادعیه و اعمال را جمع‌آوری کرده‌اند:

1. مفاتیح الجنان

مفاتیح الجنان نام مجموعه‌ای از دعاها، مناجات، زیارات، اعمال مخصوص ایام سال و ماه و روزهاست که ثقه المحدثین مرحوم حاج شیخ عباس قمی آن را در سال 1304 هجری شمسی، به خواست مؤمنین و دوستان به جهت صحت سند و جمع شدن ادعیه و اعمال مسلمین در یک جا در یک کتاب تدوین نمود.
این مجموعه نزد شیعیان از معتبرترین کتب محسوب می‌شود و در مدت کوتاهی پس از چاپ آن همه‌گیر شد و در تمام منازل، مساجد و اماکن مقدس شیعیان وجود دارد.
"از حضرت موسی ابن جعفر (ع) منقول است... که رجب نام نهری است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر، هر که یک روز از رجب روزه دارد البته از آن نهر بیاشامد"
بعد از معرفی ماه رجب در مفاتیح‌الجنان گام به گام عبادات مخصوص و خیر برکات آن با جزئیات به اسناد معتبر آورده شده است.

2. بحار الانوار

بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار یا به اختصار بحارالانوار مفصل‌ترین منبع حدیث شیعه به زبان عربی نوشته محمدباقر مجلسی (1037–1110 هجری) است. گاه دائرةالمعارف احادیث شیعه نامیده می‌شود.
جالب‌ترین نکته در خصوص کتاب بحارالانوار نحوه تألیف آن است، در تألیف کتاب بعضی از شاگردان مجلسی شامل میرزا عبدالله افندی، میر محمدصالح خاتون‌آبادی، ملا عبدالله بن نورالدین بحرینی، سید نعمت‌الله جزایری و آمنه خاتون خواهر علامه مجلسی با او همکاری کردند. مجلسی بر همه مراحل کار تسلط کامل داشت و شاگردانش فقط به جمع‌آوری و نگارش آیات و احادیث، ذیل عنوان‌های طراحی شده توسط خود او می‌پرداختند و کلیه گزینش‌ها از متن، سند و نیز تنظیم متن توسط خود او صورت می‌گرفته است.
این کتاب به موضوعات غیرفقهی بیش از موضوعات فقهی پرداخته است. در زمان مؤلف در 25 جلد و در چاپ جدید در 110 جلد منتشر شده است. در جای‌جای این کتاب معظم می‌توانید به مستندات و رازهای ماه رجب دست پیدا کنید. توصیه می‌کنم برای مطالعه آن به وبگاه "مدرسه فقاهت" مراجعه کنید و به راحتی با یک جستجوی ساده به احادیث مستند درباره ماه رجب دسترسی پیدا کنید.

3 و 4. الدر المنثور و تحف العقول

تفسیر الدر المنثور با نام کامل الدر المنثور فی التفسیر بالماثور و معروف به تفسیر سیوطی، از کتب تفسیری اهل سنت و اثر جلال‌الدین سیوطی از علمای قرن نهم است. همچنین تحف العقول نوشته ابومحمد حسن حرانی یا حلبی، معروف به ابن شعبه حرانی از علمای بزرگ قرن 4 هجری قمری از کتاب‌های مشهور در حکمت‌ها و موعظه‌ها از امامان شیعه است.
در هر دو این منابع مستندات موثقی درباره بزرگی و اهمیت ماه رجب آمده است که جهت تکمیل‌کردن دانش جویندگان و پژوهشگران درباره ماه رجب بسیار مفید است. در خصوص این دو کتاب هم به جز وبگاه "مدرسه فقاهت" مجموعه بسیار محترم "کتابخانه دیجیتال نور" می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

5. تبیین العجب بما ورد فی فضل رجب

تبیین العجب بما ورد فی فضل رجب، کتابی است به زبان عربی به کوشش احمدبن علی ابن حجر عسقلانی آن‌چنان که از مقدمه آن پیداست این اثر به صورت خاص جهت جمع آوری محکمات احادیث و روایات در خصوص ماه رجب گردآوری و تدوین شده است و مرجع مطالعه اساتید فن است. متأسفانه نسخه الکترونیکی و یا کاغذی به زبان فارسی موجود نبود و تنها نسخه الکترونیکی آن به چاپ مؤسسه قرطبه مصر به زبان عربی در دسترس بود. البته که چنین کار علمی خالی‌ازلطف نبوده و حتماً به کار پژوهندگان خواهد آمد.

این 5 کتاب که از کتاب‌های ارزشمند مسلمین است، همگی بخش‌هایی جذاب درباره اسرار ماه رجب در خود دارند؛ اما در این مقاله من بر آن هستم که کتاب‌هایی جدیدتر برای خوانندگان جوان هم معرفی کنم. دسته اول به‌طورکلی به ماه رجب پرداخته‌اند و در دسته دوم به یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین اعمال منسوب به ماه رجب یعنی اعتکاف می‌پردازم و چند کتاب هم در این موضوع به شما خواننده عزیز معرفی می‌کنم.

ماه رجب و اسرار و شگفتی های آن در آیینه کتاب ها

1. ادب حضور 1: اسرار ماه رجب و مراقبات و مناسک آن

محمدتقی فیاض بخش از جمله شاگردان آیت‌الله سعادت پرور است که میراث‌دار آموزه‌های عرفانی و اخلاقی اساتید خود در عصر حاضر هستند. ایشان در شهر تهران به دنیا آمدند و از همان دوران تحصیل در دبیرستان در نزد علامه کرباسچیان به تهذیب نفس اشتغال یافتند. در ایام جوانی با آیت‌الله مطهری آشنا گشتند. در سال‌های اخیر بر اساس سلسله جلسات اخلاقی استاد فیاض بخش چندین جلد کتاب تدوین گردیده که از جمله آن‌ها می‌توان به مجموعه پنج‌گانه ادب حضور و کتاب دستورات اخلاق توحیدی اشاره نمود.
کتاب اسرار ماه رجب یکی از قسمت‌های مجموعه‌ای پنج‌جلدی به نام ادب حضور است که به آداب و مراقبات مهم‌ترین ایّام سال از منظر اهل‌بیت (ع) می‌پردازد و مناسک این مراسم‌ها را به مخاطبان عمومی آموزش می‌دهد. این ایّام عبارت‌اند از ماه‌های رجب، شعبان و رمضان، اربعین موسوی (ماه ذی‌قعده و دهۀ اول ذی‌حجّه) و ایّام سوگواری امام حسین (ع).
در کتاب اسرار ماه رجب نیز مراقبات توصیه‌شده در این ماه به شما معرفی می‌شود و با یادآوری مستحبات مؤکد، وسیلۀ عبودیت به درگاه حضرت حق فراهم خواهد شد. این کتاب توسط انتشارات واژه پرداز اندیشه منتشر شده است.

اما فصول کتاب: فصل اول، مقدّمه‌ای در ارجمندی و حرمت ماه رجب، فصل دوم ماه رجب؛ سرآغاز ورود به مراحل عالی توحید، فصل سوم دستورات و مراقبات ماه رجب، فصل چهارم مختصری پیرامون اعتکاف.

در بخشی از کتاب اسرار ماه رجب اینگونه می‌خوانیم:

"تلطیف عمل مهم‌تر از تکثیر در عمل است؛ لذا در اولین شب جمعۀ ماه رجب که شب عطای خاص الهی است، اولین دعایمان مغفرت و طلب استعداد ورود به ضیافت خاص‌الخاصّ پروردگار باشد، تا در همان شب جمعۀ اول پاک شویم و اجازۀ ورود به سرای محبوب را در همۀ ضیافت سه‌ماهه داشته باشیم. درحالی‌که در ماه رمضان این‌طور نیست. شب قدر آن در آخر ماه است که این حساب دیگری دارد. دربارۀ اعمال مخصوص این شب به آنچه در مفاتیح‌الجنان آمده اکتفا می‌کنیم... "

2. کتاب نفحات آسمانی: ماه رجب

کتاب نفحات آسمانی ماه رجب، از جمله کتاب‌های منتشرشده در انتشارات محیی و از تالیفات استاد محمد شجاعی است. این کتاب که یک جلد از مجموعه چهار جلدی نفحات آسمانی است به ماه رجب اختصاص دارد. نویسنده در دو جلد دیگر این مجموعه، به ماه شعبان، رمضان و شب های قدر پرداخته است.
استاد محمد شجاعی در نفحات آسمانی ماه رجب، بار دیگر ما را متذکر وجود این نفحه الهی می کند و با سخنرانی ها و بیانات شیرینش، ابعاد مختلف این ماه مبارک را توضیح می دهد.

3. کتاب ماه رجب: ماه یگانه شدن با خدا

همواره دغدغه اصلی نویسنده کتاب ماه رجب، ماه یگانه شدن با خدا، یعنی استاد اصغر طاهرزاده توجه به فرهنگ عمیق و ناب اسلامی و فهم و ارائه آن بوده است.
تالیفات این استاد شامل کتاب‌هایی مانند مقام لیله القدری حضرت فاطمه (علیها السلام)، حقیقت نوری اهل بیت (علیه السلام)، آشتی با خدا از طریق آشتی با خود راستین، مبانی معرفتی مهدویت، کربلا، مبارزه با پوچی، فرهنگ مدرنیته و توهّم، انسان از تنگنای بدن تا فراخنای قرب الهی، خویشتن پنهان و معرفه النفس و الحشر و ... می‌شود که بسیاری از آن‌ها، مورد توجه و اقبال مخاطبان قرار گرفته است.
نویسنده در کتاب ماه رجب ماه یگانه شدن با خدا، از اسرار ناگفتنی ماه رجب پرده بر می‌دارد و ما را با این ماه و حظ و بهره‌ای که می‌توان از آن برد آشنا می‌کند. اگر با قلم استاد طاهرزاده آشنا باشید، احتمالا می دانید که آثار ایشان بسیار روان و شیرین نگاشته شده و با خواندن آنها، صفا و معنویت خاصی به انسان منتقل می شود. کتاب ماه رجب ماه یگانه شدن با خدا نیز از این قاعده استثنا نیست و می توان آن را به عنوان یکی از بهترین کتاب ها در مورد ماه رجب معرفی کرد.

برخی از سرفصل‌های جذاب کتاب ماه رجب، ماه یگانه شدن با خدا را با هم مرور می‌کنیم:

ماه غلبه اسم رحمت
حدیث فرشته داعی
اتحاد حکم عبد با رب
رجب؛ عامل شکل‌دهی به شخصیت قیامتی انسان
ماهی که همه‌چیز خدایی است
شرایط یگانه شدن با خدا
ماه رجب، ماه امنیت از غضب الهـی
کشف رجب در خود
شیر؛ صورتِ علم توحیدی مخصوص رجبیّون
عسل؛ صورتِ شور معنوی رجبیّون
زیرکی بفروش و حیرانی بخـر
تعلیم بس است، تجرید!
در رُبایید این‌چنین نفحات را

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

"ما دوباره به آن نکته قبل در این جا باید مجدداً تأکید کنیم، این که در قیامت می‌فرماید: «اینَ الرَّجَبِیون»؛ این یک نکته دقیقی است و خبر از یک حقیقت بزرگی می‌دهد. می‌دانید که در قیامت داریم: «یوْمَ یدْعُ الدّاعِ» (قمر/ 6)؛ یعنی روزی که دعوت‌کننده‌ای دعوت می‌کند و می‌خواند. که این خواندن و دعوت‌کردن منطبق است بر بنیاد روح انسان‌ها، و یک خواندن اعتباری نیست. یعنی همین طور که جهنّم، جهنّمیان را می‌خواند و جذب می‌کند، بهشت هم بهشتیان را جذب می‌کند. در همین راستا و باتوجه‌به چنین شرایطی «رجبیون» افرادی هستند با مقامی خاص، یعنی یک مقامی که در بعضی انسان‌ها به جهت استفاده‌کردن از ماه رجب محقق می‌شود و در عالَم قیامت، آن مقام ظاهر می‌گردد، آن وقت این افراد در آن عالَم شاخص هستند، یعنی یک نوع بزرگی و آبرومندی برای آن‌ها در قیامت هست."

4. کتاب ماه‌های خودسازی: رجب، شعبان و رمضان

محمدبن‌علی ابن‌بابویه معروف به شیخ صدوق در مجموعه بسیار مختصر و مفید به بررسی امتیازات و فضایل ماه‌های رجب، شعبان و رمضان و اعمال این سه ماه پرداخته است. در این کتاب مجموعه اعمال مستحب در ماه‌های رجب، شعبان و رمضان که ثواب‌های کثیری برای آنها در روایات ذکر شده بیان شده است. نگارنده به روزه‌گرفتن، حج بجا آوردن، عبادت‌کردن، استغفار نمودن، نمازخواندن، قربانی‌کردن، قرائت قرآن، شب‌زنده‌داری و تهجد، صدقه دادن و ذکرهای وارده در ماه‌های رجب، شعبان و رمضان را از جمله مهمترین اعمال این سه ماه دانسته و ثواب‌های زیاد و آثار عبادات و طاعات در این ماه‌ها را با نقل روایاتی از معصومین بیان کرده است.

کتاب هایی درباره اعتکاف

این مقاله کوتاه را همان‌گونه که پیش‌تر گفتم با اشاره‌ای به کتاب‌هایی درباره اعتکاف پایان می‌دهم؛ چون اعتکاف خود یکی از زیباترین اسرار ماه رجب است. از بهترین‌ کتاب ها در مورد اعتکاف می‌توان از کتاب های زیر نام برد: