فاتح ملک سخن | 5 کتاب از سعدی و درباره سعدی

"گه‌گه خیال در سرم آید که این منم
ملک عجم گرفته به تیغ سخنوری"

سعدی فرزند فتنه مغول است، وقتی زبانه‌های آتش فتنه مغول، از دوردستِ مرزهای ایران دیده می‌شد، سعدی نوجوانی بود که سفر طولانی خود را از شیراز آغاز کرد و سی و اندی سال در میان ام القرای اسلام سیر و سفر کرد. به دیدار بزرگان زمانه خود رفت و معارف آموخت و گام به گام به استادی رسید. ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف متخلص به نام سعدی در میان مردان بزرگ زمانه خود به قول استاد مظاهر مصفا، یکی از انگشت‌شمار شخصیت‌های بیدار ایران زمین است؛ یکی از بیدارترین مردان تاریخ ما.

 "ده یازده سالی بعد از رفتن شمس، سعدی شروع کرد به سرودن بوستان و بعد، تصنیف گلستان. در نظم بوستان (چنان‌که در غزل‌هایش نیز)، با سیاق زبان گفتار، آشکارا انسی داشت، اما به نثر گلستان که رسید با برداشتی از طرز خواجه عبداله و دیگر نثرنویسان بزرگ پیش از خود، بر آن پرده یی از پرنیان کشید و دست زد به آزمون یکتایی در کار کتابت، که با آن ملک سخن را یکسره فتح کرد و «حد بر سخندانی نهاد». سعدی با این کارش ملک سخن را به ملک شخصی خود تبدیل کرد و در آن جایی برای سخندانان بعد از خود باقی نگذاشت، چنانکه جملگی آنچنان مرعوب شدند که، ضمن تایید مالکیت مطلق شیخ اجل، مفتخرند که نسل به نسل، به عنوان رعایای او، همچنان در دهات اطراف ملک سخن رحال اقامت افگنده، هر از چندی به استقبالش بروند و تقلیدش را در بیاورند، یا به بحرالعلوم متوسط الحالی از میان خود مدال افتخار بدهند و بگویند «الحق که سعدی دوران است»" (به نقل از کتاب زبان زنده اثر منوچهر انور)

سعدی در هر مبحثی از زبان و ادب فارسی که وارد شده نه تنها پیشینیان خود را خوب شناخته بلکه با یک تصرف و ابداع در نثر و شعر، در غزل‌سرایی و در قصیده‌سرایی به طرحی نو دست زده و چند گامی آن حیطه را ارتقا داده است.

وقتی که گلستان و بوستان به دایره‌ی کتاب‌های بالینی یک نفر اضافه می‌شود، گام به گام و با هر بار خواندن این مجموعه درخشان به او ثابت می‌کند که این مرد بزرگ خودآگاه یا ناخودآگاه یک دانش‌نامه‌ی اخلاقی و سیاسی در این مجموعه مینیمال برای ما فراهم کرده‌است که تقریبا هیچ جنبه اجتماعی و شخصی زندگی یک ایرانی بلکه هر انسانی در جهان را از چشم دور نگه نداشته‌است. این حجم از تعهد اخلاقی سعدی، باعث شده‌است که در دوره‌های مختلف مردانی در تلاش باشند آنچه در هزار توی جان این بزرگ یافته‌اند حتی اگر چون یک جمله و یک لمحه باشد، به روشی برای دیگران روشن کنند تا قدر این مرد بزرگ را به قدر توان بدانند. در این میان مصححان و نسخه جویان در اولویتند.

کدام چاپ و کدام تصحیح آثار سعدی را بخریم؟

بهترین تصحیح و توضیح کتاب‌های مصلح بن عبداله سعدی شاعر گرانقدر قرن هفتم که امروز برای شما آورده‌ایم، از دو استاد بزرگ سعدی‌پژوه معاصر است.

گلستان و بوستان سعدی به تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی

دو جلد موقر و محترم از انتشارات خوارزمی؛ این دو مجلد جامع شامل مقدمه‌ای مفصل و پس از آن متن اصلی و در پایان توضیحات جمله به جمله متن اصلی گلستان و بوستان سعدی که خود، اصل کتاب است و حدود 400 صفحه را شامل می‌شود.

کلیات سعدی دکتر مظاهر مصفا

در یک مجموعه فاخر از نشر روزنه، دکتر مظاهر مصفا، آثار شیخ اجل سعدی بزرگ از نثر و نظم شامل قصیده‌ها، مراثی، ملمعات، مثلثات که به سه زبان آن‌ها را سروده، ترجیعات، مجموعه‌ی غزل در عنوان‌های بدایع، طیبات، خواتیم و غزلیات قدیم و در نهایت رباعی‌ها و مفردات می‌باشد. از ویژگی‌های این نسخه فهرست و بیت‌یاب و شرح واژه‌های دشوار و احادیث می‌باشد که از این جهت آن را در دسته‌ی یکی از بهترین و جامع‌ترین تصحیح‌های این اثر قرار می‌دهد.

اما به جز مصححان و نسخه‌یابان، برخی از نویسندگان گرانقدر به نوشتن کتاب‌هایی در نشر ظرایف قدرت قلم سعدی پرداخته‌اند.

طنز فاخر سعدی اثر ایرج پزشک‌زاد

ایرج پزشک‌زاد در این کتاب با ذکر نمونه‌هایی از طنز ولتر، ویکتورهوگو ، هاشک، ارول و دهخدا ، طنز آمده در حکایات گلستان را بیان می کند و در این‌باره صحبت می‌کند که چرا غربی‌ها حکایت‌های سعدی را طنازانه می‌بینند در حالی که سعدی‌شناسان ایران, سعدی را شاعر یا نویسنده‌ای طنزپرداز به شمار نمی‌آورند و خواننده را در رسیدن به پاسخ این سوال همراهی می‌کند. این کتاب در سال 1381 در انتشارات شهاب ثاقب منتشر شده‌است.

سعدی شاعر زندگی، عشق و شفقت اثر محمدعلی همایون کاتوزیان

محمدعلی همایون کاتوزیان در کتاب سعدی شاعر عشق و زندگی، شامل 20 مقاله به زوایای مختلف زندگی بزرگ‌مرد ملک زبان فارسی سعدی پرداخته‌است. بزرگ‌ترین شاخصه این کتاب از دید خوانندگان، روش نگارش علمی و بدون هر نوع حب و بغض است. نشر مرکز این کتاب را در 360 صفحه در سال 1399 منتشر نموده‌است و با استقبال سعدی‌پژوهان بسیاری مواجه شده‌است. در اینجا نام برخی مقالات آمده در کتاب را فهرست‌وار می آورم: جدل‌­های سعدی؛  فرارِ سعدی از مدرسه؟؛  گلستان و افسردگی سعدی؟؛ سفرها و حضرهای سعدی؛ مرا در نظامیه ادرار بود؛ دروغ مصلحت‌آمیز سعدی؛ ریشه‌های سعدی‌کشی.

پنج اقلیم حضور از داریوش شایگان

 داریوش شایگان در پیش‌گفتار کتاب خود آورده‌است:
به یاد دارم در سال 1342، همسر نیکوس کازانتزاکیس، نویسنده معروف یونانی، در ایران مهمان من بود. و در سفری که به شیراز داشتیم پس از بازدید از مقبره سعدی و حافظ، با تاثر و شیفتگی بسیار سخنی گفت که هرگز فراموشش نکردم: "من در هیج کجای دنیا ندیده ام که مزار و مقبره یک شاعر بزرگ، زیارت‌گاه مردم باشد! شاید شما تنها ملتی باشید که با شاعرانتان چنین ارتباط معنوی عمیقی دارید و چنان ارجی برایشان قائلید که حضوری مدام در زندگی شما دارند."

انتشارات فرهنگ معاصر در کتابی به قلم داریوش شایگان در 158 صفحه، پنج سردار شعر فارسی یعنی  فردوسی، خیام، مولوی، سعدی و حافظ را در کنار هم نشانده و از لحاظ ویژگی‌های تاریخی، اجتماعی، روانی و سیاسی بررسی نموده ‌است. اگرچه این کتاب به طور خاص به سعدی بزرگ نمی‌پردازد اما یکی از کتاب‌های شناخته‌شده در خصوص این شاعر بزرگ است.

 هرچه از سعدی و بزرگی او بیاورییم کم گفته‌ایم. از هر بیت و جمله که به بیت و جمله بعد سفر کنیم، خوش‌تر از قبلی است یا بهتر بگویم:
هر باب از این کتاب نگارین که برکنی
همچون بهشت گویی از آن باب خوشترست 

کتاب‌های معرفی شده در این مطلب را می‌توانید با کد تخفیف ارسال رایگان: blog1 از پاتوق کتاب خریداری کنید.

به قلم "زهره عواطفی حافظ"