آشنایی با بهترین کتاب های شعر مذهبی و آیینی
زبان شعر همواره احساسی و شورانگیز بوده و برای بیان مطالب مورد نظر شاعر همراه با عاطفه، دارای نفوذ و تأثیر بوده است. واژهها و کلماتی که با بهرهگیری از آرایههای ادبی و عناصری چون خیالانگیزی، وزن، موسیقی، اندیشه و معنا معارف والای انسانی و گاه حتی غیرحقیقی را نیز برای مخاطبان به تصویر میکشند، همانگونه که «مهدی اخوان ثالث» میگوید: «شعر محصول بیتابی آدم است در لحظاتی که شعور نبوت بر او پرتو انداخته است.» این سخن گویای آن است که شعر متعلق به قلمرو آگاهیهای برتر و والاتر است و با شعور و احساس ژرف همراه و همریشه است.
شعر آیینی چیست؟
هر شعری که به لحاظ محتوایی برگرفته از منایع و حیاتی و آموزههای قرآنی، اسلامی و عترت باشد را میتوان در قلمرو شعر آیینی به حساب آورد، اشعاری که در مدح و منقبت و سوگ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) سروده میشود و یکی از شاخههای پربار و ارزشمند شعر است.
قدمت شاعران آیینی به زمان حضرت رسول اکرم (ص) میرسد، از حسان بن ثابت انصاری خزرجی که صحابی پیامبر بوده تا دعبل و همام بن غالب تحیمی بصری مشهور به فرزدق. شعر آیینی در ایران نیز قدمتی دیرینه دارد و مضامین آیینی همواره الهامبخش شاعران فارسی بودهاند، شعری که از گذشته در ادبیات حضور داشته و همچنان این حضور امتداد دارد، هرچند لحن شاعران و نوع برخورد آنها با این نوع از شعر در گذشته و حال تفاوتهایی دارد و در اشعار شاعران ایرانی، از روزگاران کهن تا به امروز، به خوبی سیر تغییرات این نوع ادبی را میتوان مشاهده کرد.
بهرین اشعار آیینی
در کارنامه اغلب شاعران، آثاری هر چند معدود در این موضوع مشاهده میشود، اما شاعرانی نیز وجود دارند که اشعار خود را وقف اهل بیت کردهاند. در این یادداشت میخواهیم به معرفی بهترین کتابهای شعر آیینی که در میان مخاطبان جایگاه ویژهای یافتهاند، بپردازیم.
1- دیوان اشعار محتشم کاشانی
بسیاری محتشم کاشانی را با همان شعر معروفش میشناسند، شعری که سالهاست در کتبیههای محرم نقش بسته و ما را به شور کربلا پیوند میزند: «باز این چه شورش است که در خلق عالم است»، ترکیببندی که تاکنون شاعران بسیاری از آن در شعرها و نوحههایشان سود بردهاند.
کمالالدین علی محتشم کاشانی را میتوان معروفترین شاعر مرثیهگوی ایران دانست که برای اولین بار سبک جدیدی در سرودن اشعار مذهبی به وجود آورد و دیوان او را میتوان یکی از بهترین کتابهای شعر آیینی به حساب آورد.
دیوان محتشم کاشانی به لحاظ مضامین عمیق مذهبی، لحن سوزناک و عاطفی، و زبان ساده و روان، اثری ارزشمند و ماندگار است.
ترکیببند مشهور «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» در دوازده بند در مرثیه شهدای کربلا سروده شده که بند اول ترکیب بند وی با بیت «باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟» آغاز میشود.
دیوان محتشم علاوه بر این ترکیببند، شامل غزلیات، قصاید، قطعات و رباعیات است.
2- گنجینه اسرار عمان سامانی
عمان سامانی، از شاعران پرآوازه آیینی در اواخر قرن سیزده و اوایل قرن چهارده است و منظومه گنجینه الاسرار نوشتۀ او، دربردارندۀ یکی از بهترین و تأثیرگذارترین اشعار مذهبی در وصف امام حسین (ع) و حادثه عاشورا است و از بهترین کتابهای شعر آیینی است.
کتاب گنجینه الاسرار به دلیل نوع و شیوه بیانش توانسته به خوبی محتوایی عرفانی را انتقال دهد و مفاهیم بزرگ واقعه کربلا را با روایتی عاشقانه به طور محسوس و ملموس به نمایش بگذارد.
گنجینه عمان را که شامل 831 بیت میشود میتوان یک سفرنامه نیز دانست، سفرنامهای که گزارشگرِ حرکت عارفانه و روحانی قافله یاران امام حسین در مسیر شهادت است.
حبیب الله فضائلی شاعر و محقق معاصر در وصف گنجینة الاسرار آورده: «این کتاب به حق کنز اسـرار یـا چنانچه خود سراینده نامیده، گنجینه اسرار است، اسراری از ظهور عشق و جمال، اسراری از راز و نیاز عاشق و جذبههای معشوق، اسراری از سیر و سلوک و حالات وجد و شوق، اسراری از سوز و گداز و هجران و وصل.»
3- ما هرچه داشتیم به پای تو ریختیم
ادبیات عاشورایی، از غنیترین و حماسیترین ذخایر فکری و احساسی شیعی است. برخی از شاعران نیز تمام شهرت خود را مدیون همین ذخیره فکری - احساسی شیعی هستند. محمدعلی مجاهدی (پروانه) از شاعران معاصر و از نخستین افرادی بود که به تحقیق و بررسی در شعر شیعی پرداخت و نظریات و مستندات بسیاری را به جامعه ادبی معرفی کرد، حتی واژه «شعر آیینی» از پیشنهادات این شاعر و پژوهشگر به نام ادبیات دینی و به ویژه شعر سرخ کشورمان است که امروزه در سطح جامعه بسیار فراگیر شده است.
کتاب «ما هرچه داشتیم به پای تو ریختیم» از محمدعلی مجاهدی که به کوشش انتشارات فصل پنجم منتشر شده و از بهترین کتابهای شعر آیینی است، مشتمل بر اشعار عاشورایی این شاعر آیینی است و شامل 28 شعر عاشورایی اعم از غزل و قصیده است.
استاد محمدعلی مجاهدی که اغلب ما او را با غزل ماندگار «چنگ دل آهنگ دلکش میزند / ناله عشق است و آتش میزند / قصه دل، دلکش است و خواندنی است / تا ابد این عشق و این دل ماندنی است...» میشناسیم در سرایش این مجموعه غزل عاشورایی، زبان، لحن، روایت و نگرش متفاوت و ماندگاری را در قالب غزل سرخ به مخاطبانش ارائه داده است.
4- با کاروان نیزه
سرودن ترکیببند از رسوم دیرینه شاعران خصوصاً آیینیسرایان بوده است. علیرضا قزوه با تأسی به پیشینیان در سرودن مرثیه عاشورایی متوسل بـه قالب ترکیببند شده است.کتاب با کاروان نیزه که توسط انتشارات سوره مهر و در 56 صفحه منتشر شده است، در بیست و چهارمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران جایزه تشویقی دریافت کرد.
محتوای کتاب با مقدمهای از علی معلم دامغانی، چهرهی ماندگار در عرصهی شعر و ادب فارسی با عنوان شعر آیینی روزگار ما آغاز میشود و با نگاه نقادانه عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانهسرای مطرح ایرانی دربارهی مدح و مداحی در زبان و ادبیات فارسی و این ترکیببند به پایان میرسد. با کاروان نیزه مجموعه شعری در قالب ترکیببند و چهارده بند، این امکان را به شاعر میدهد تا یک مجلس روضهخوانی کامل برای اباعبدالله بر پا کند و یکی از بهترین کتابهای شعر آیینی باشد.
5- آغاز روشنایی آیینه
علی موسوی گرمارودی از آن دسته شاعرهایی است که سبک شعرهایش محدود به یک قالب نیست؛ البته او را به شعرهای سپیدش میشناسند، اما در قصیدهگویی هم ممتاز است. او ابیاتی در قالبهای غزل، مثنوی، رباعی، نیمایی، مفردات، مسمط و دوبیتی دارد.
کتاب «آغاز روشنایی آیینه» کتابی از علی موسوی گرمارودی است که انتشارات سوره مهر در 124 صفحه آن را منتشر کرده،ترکیببند عاشورایی در پانزده بند است که در دهه هشتاد سروده شده و به جرأت میتوان گفت جزء قویترین و پرمایهترین ترکیببندهای معاصر و از بهترین کتابهای شعر آیینی است.
در کتاب آغاز روشنایی آیینه میتوانید شعرهای عاشورایی گرمارودی را بخوانید، کتابی که بیتردید از پرمایهترین ترکیببندیها این دوران است. هرکدام از شعرهای آغاز روشنایی آیینه که عنوان ویژهای چون شاعری در تصوف شعر، زنگ اول در کلاس «از گلویِ غمگنِ فرات»، حریر و حماسه و در غیابِ «من» دارد، برای مخاطب تصویری از عاشورا و صحنههای شورانگیزش میسازد.
6- گنجشک و جبرئیل
ما در شعر مذهبی خویش، چند شاعر جریانساز داریم. از شاعران و شعرهای ماندگار محتشم و عمان سامانی که بگذریم، در شاعران معاصر چند اثر به چشم میآید که کتاب «گنجشک و جبرئیل» مرحوم سید حسن حسینی یکی از این آثار است، کتابی که در سالهای 1364-1363 سروده شده و در انتشارات افق به چاپ رسیده است.
این مجموعه که بدون شک، در زمره بهترین کتابهای شعر آیینی به شمار میرود، شامل 31 قطعه شعر نو است. شعرها از حیث قالب شعری ، نگاهی نوگرا و پیشرو و از جهت مضمون و اندیشه ، جوهرهای شیعی و عاشورایی دارند. از این شاعر، آثار دیگری نیز در عرصه شعر و مباحث نظری شعر، به چاپ رسیده است.
کتاب گنجشک و جبرئیل شامل بیست و هفت شعر سپید و چهار شعر نیمایی است و شاعر در هر کدام از این شعرها، از چشم اندازی خاص واقعه عاشورا را منعکس کرده است.
در دید شاعر، واقعه کربلا واقعهای جانگداز نیست که از نهم محرم آغاز شده و در ظهر روز دهم پایان یافته باشد، شاعر میکوشد دید خویش را از این محدوده فراتر برده و همه تاریخ و جغرافیای صدر اسلام که در این واقعه دخیل بودهاند را به مخاطب نشان دهد، برای این است که در کتاب و میان اشعار، گاه به وقایع دوران حضرت پیامبر و امیرمؤمنان برمیخوریم.
7- ظهر روز دهم
قیصر امین پور شاعر و پژوهشگر نامدار کشورمان است که علاوه بر جایگاه منحصر به فردی که در شعر معاصر دارد، در حوزههای خاصی از شعر و ادبیات نیز شاعری پیشتاز و صاحب سبک به شمار میرود. از جمله این حوزهها، حوزه شعر آیینی و شعر کودک و نوجوان است. قیصر امین پور از آن دست شاعرانی است که بخش مهمی از ماهیت قلم خود را در مواجهه با بازتاب مفاهیم انقلاب، دفاع مقدس و مبانی دینی و مذهبی برای نوجوانان استوار کرد.
یکی از آثار او، منظومه بلند «ظهر روز دهم» برای نوجوانهاست که پدر و مادرها هم میتوانند خواننده آن باشند و با تصاویر شاعرانهاش همراه شوند، کتابی که در 36 صفحه و قیصر امینپور آن را در سال 1363 سرود و انتشارات سروش آن را در سال برای اولینبار 1373منتشر کرد، «ظهر روز دهم» در این سالها به چاپهای متعددی رسیده است.
این منظومه عاشورایی در قالب نیمایی و برای مخاطب نوجوان درباره یکی از کودکان عاشورا - حضرت قاسم(ع) - سروده شده است که امروز خود او به یکی از الگوهای مبارزه در برابر ظلم و نمادی بر حریت و آزادگی بدل شده است. منظومه ظهر روز دهم، حکایت رشادت کودکی در آن روز خونین است که «گرچه کودک بود، شمشیر بلندی داشت»، «کودکی تنها که شمشیر بلندش کربلا را شخم میزد.»
8- مجلس حر بن یزید ریاحی
علی معلم دامغانی ادیب، دانشمند، پژوهشگر و از مهمترین شاعران روزگار ما و برترین چهرههای شعر انقلاب است. مثنوی، قالب اصلی و مورد توجه معلم است، اما این شاعر در کتاب «مجلس حر بن یزید ریاحی» نخستین سروده خود در قالب شعر نو را سروده که ما را با زندگی اولین شهید کربلا آشنا میکند، کتابی که عنوان آن به سبک مجالس تعزیه، «مجلس حربن یزید ریاحی» انتخاب شده و توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است و جزو دسته بهترین کتابهای شعر آیینی محسوب میشود.
روایت علی معلم، از ماجرای حر، بخش کوتاهی است از یک کار مفصل با الهام از زیارت وارث. این منظومه که لحنی حماسی - عاشقانه دارد، پوسته زیبا و منقشی دارد که در حد خود مانند دیگر سرودههای علی معلم، جذب کننده است و فرازهای برجستهاش در عین زیبایی گاهی اوقات تا حدی عمیق است که بداعت و نوآوری آن را در داستانی که به تکرار شنیدهایم چندین برابر میکند.
9- گل و گلاب
نام علی انسانی و اشعار او همواره در ذهن ستایشگران نقش بسته است، کسی که خود یکی از مداحان و پیرغلامان با سابقه اهلبیت عصمت و طهارت (علیهمالسلام) به شمار میآید. کتاب «گل و گلاب» یکی از کتابهای این شاعر آیینی است که انتشارات منیر در سال 1394 و در 588 صفحه چاپ و منتشر کرده است.
گل و گلاب، شامل 28 بخش است که در آن سرودههایی در رثای ساحت مقدس اهل بیت (ع) آمده است. در فضیلت طلایهدار نهضت حسینی حضرت مسلم بن عقیل (ع)، در وصف آزادگی و بصیرت حضرت حر، در ستایش از یادگار امام مجتبی حضرت قاسم بن الحسن (ع)، در فضیلت و ستایش قمر بنی هاشم حضرت عباس بن علی (ع)، در ستایش و عرض ادب به محضر کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س) و در وصف لحظات ملکوتی سحر از بخشهای مجموعه شعر «گل و گلاب» است که می توان به آن اشاره کرد.
در این کتاب غزلها، متفرقهها، سرودههای انقلابی و دل نوشتههای چاپ نشده علی انسانی نیز آورده شده است.
10- مولای گندمگون
قلم قاسم صرافان را به صمیمیت و لطافت میشناسند. کلام او سرشار از یک صفای درونی است که ناگزیر مخاطب را درگیر خود میکند. کتاب شعر این شاعر با عنوان «مولای گندمگون» که توسط انتشارات آرام دل و در 144 صفحه منتشر شده، شامل بخشی از بهترین شعرهای آیینی شاعر است که بیانگر حس عمیق و ارادت وافر شـاعر به اهل بیت است. شعر صرافان دارای یک زبان صمیمی و در عین حال سالم است که مصداق غزل «سهل و ممتنع» نیز هست.
آغاز این مجموعه مزین به اشعاری در مدح پیامبر است و سپس در فصلهای حیدرانهها، مادرانهها، نینامهها، در آسمان هشتم و ماه چهاردهم به سرودههایی پیرامون سایر حضرات معصومین و فرزندان گرانقدرشان پرداخته است.
تمامی اشعار این مجموعه که 50 شعر هستند در قالب کلاسیک و اکثراً در قالب غزل سروده شدهاند. در کنار غزل قالبهایی مانند مثنوی، ترکیب بند، رباعی و دوبیتی را نیز در این مجموعه میتوان یافت.
یکی از شعرهایی که به ذهن اغلبمان با مطلع «عشق، سوزان است بسم الله الرحمن الرحیم/
هر که خواهان است بسم الله الرحمن الرحیم» خطور میکند، از همین شاعر و در کتاب موالی گندمگون چاپ و منتشر شده است.
11- حدود ساعت سه
«حدود ساعت سه» گزیده اشعار عاشورایی شاعران معاصر است که توسط سید حمیدرضا برقعی انتخاب شدهاند. گزیده شعرهای زیادی در حوزه شعر عاشورایی منتشر شده که هر یک ویژگیهای خاصی دارند و برخی از آنها نیز صرفاً سلیقه شعر انتخابکننده آن اشعار است ولی شاید مهمترین ویژگی این گزیده، نگاه جدید و نوینتری است که در این گزیده مدنظر بوده است.
ایـن گزیده شعر در نوع خود حرکتی نو در عرصه ارائه اشعار عاشورایی است که فارغ از محتوا از لحاظ فنی هم برای مخاطب جذابیت داشته و حرفهای بدیع و تازهای برای مخاطب دارد. این دفتر شعر، توسط انتشارات جمهوری و در 92 صفحه منتشر شده است.
12- طوفان واژهها
«طوفان واژهها» که اکثریت آن مخصوصاٌ غزلهایش یک ساختار تماماً اصفهانی (هندی) دارد و توسط انتشارات فصل پنجم منتشر شده، نخستین اثر سید حمیدرضا برقعی، مجموعهای از اشعار آئینی است و در سال 87 منتشر با استقبال زیادی مواجه شد، کتابی که میتوان از بهترین کتابهای شعر آیینی خواند.
اشعار این مجموعه در قالبهای غزل، مثنوی، بحر طویل و مربع ترکیب سروده شدهاند و تلاش شده با استفاده از زبان امروزی به قوالب قدیمی شعر فارسی بپردازد. شاعر، هدفش از سرودن این اشعار را برقراری تعامل بیشتر و بهتر میان شعر آیینی عامه پسند و قابل ارائه در هیأتهای مذهبی، خاص پسند و قابل ارائه در همایشهای جدی ادبیات مطرح کرده است. موضوعات مهدوی، علوی، فاطمی و عاشورایی بیشترین حجم این مجموعه را به خود اختصاص دادهاند.
13- قبله مایل به تو
«قبله مایل به تو» که توسط انتشارات فصل پنجم چاپ و منتشر شده، دومین مجموعه شعر شاعر موفق و جوان آیینی معاصر سید حمیدرضا برقعی است که مزین به مقدمه دو تن از اساتید و پژوهشگران ادبیات آیینی امروز یعنی استاد محمدعلی مجاهدی (پروانه) و استاد سید علی موسوی گرمارودی است.
همان طور کـه استاد محمدعلی مجاهدی در مقدمه کتاب اشاره میکند خصلت خودنقدی و دیگری آگاهی خـوب شاعر نسبت بـه ادبیات کهن و نیز ادبیات معاصر است که از او یک شاعر جوان ولی ثروتمند از نظر گنجینههای ادبی ساخته است. اغلب شعرهای ایـن مجموعه شعر در قالب غزل هستند و یک قصیده و چند مثنوی و چند چهارپاره پیوسته و یک بحر تحویل هم دیده میشود. شعرهای این مجموعه شعر به لحاظ سبک نزدیک بـه سبک عراقی اسـت.
14- رقعه
نوشتن شعر آیینی سخت است، چرا که لغات محدودی برای استفاده دارد و از سویی، همان کلمات محدود را نیز باید برای حفظ احترام به اهل بیت و براساس بار معنایی انتخاب کرد، اما سید حمیدرضا برقعی توانسته از عهده این مهم برآمده و شعرهای قابل توجهی سروده است. کتاب «رقعه» یکی از بهترین کتابهای شعر آیینی است که توسط انتشارات «فصل پنجم» و در 64 صفحه منتشر شده است. کتابی که پس از طوفان واژهها و قبله مایل به تو، سومین مجموعه شعری است که از سید حمیدرضا برقعی منتشر میشود و از بهترین کتابهای شعر آیینی است.
بیشتر شعرهای این مجموعه به موضوعات آیینی و مذهبی میپردازد هرچند اشعار آزاد هم در این مجموعه آمده است، اشعاری که در قالبهای متفاوتی چون غزل و چهارپاره و قصیده و در وزنهای مختلف سروده شده است. شعرهای برقعی در عین پر مغز بودن، بسیار عامیانه هستند و با زبانی ساده سروده شدهاند که همین خصوصیات شعری باعث شده، کتاب های آیینی این شاعر بسیار پرطرفدار باشد.
15- ضربان ذات
«ضربان ذات (عطشنامه)» دفتر شعری نوشته قربان ولیئی است که انتشارات کتاب نیستان آن را در 53 صفحه و در سال 1391 منتشر کرده است. این کتاب هفتمین دفتر شعر قربان ولیئی است و شامل منظومهای بلند در قالب غزل، مثنوی است که با نگاهی عرفانی به واقعه عاشورا و شخصیت امام حسین (ع) سروده شده است و در برخی از بخشها با تصاویری از واقعه عاشورا همراه است.
در نگاه عارفانه، شاعر به واقعه کربلا و عاشورا در ابتدا نسبت خود با هستی را مشخص کرده و سپس از آن منظر به بیان رویداد عاشورا می پردازد. قربان ولیئی به سبب مطالعات خود در حوزه ادبیات به خصوص ادبیات عرفانی از معدود شاعرانی است که از مضامین عرفانی به صورت گسترده در شعر خود بهره میبرد، به گونهای که بسیاری کارشناسان ولیئی را تنها شاعر عرفانیگوی معاصر میدانند.
16- من میگویم شما بگریید
کتاب «من میگویم شما بگریید» مجموعه نوحههایی زیبا از شاعران مختلف است که به وسیله علیرضا قزوه گردآوری شده و توسط انتشارات سوره مهر و در 282 صفحه چاپ و منتشر شده است.
اشعار کتاب «من میگویم، شما بگریید» را میتوان بر منابر خواند و با آنها گریست. اگر چه بعضی از شعرهای این کتاب را به کرات شنیدهاید، اما باید بدانید که شعر خوب و با اصالت همیشه تازگی خود را حفظ میکند، به همین دلیل این کتاب را نیز میتوان در زمره بهترین کتابهای شعر آیینی به شمار آورد.
علیرضا قزوه سعی بر این دارد تا در اشعار این کتاب ایرادات دستوری و به ویژه محتوایی کمتری دیده شود.
مرثیههای عاشورایی در این کتاب از اشعار شاعران بزرگی همچون مولانا گرفته تا محتشم کاشانی، اقبال لاهوری و شاعران معاصر همچون حمید سبزواری، محمدعلی مرادش و ده ها شاعر معروف و مشهور دیگر و شاعران نوقلم را شامل میشود. همچنین این حسین کیست؟، ای پدر جان همرهان بستند بار، نالۀ عشق است و آتش میزند، زینب اسیری رفت و ما بر جای بودیم و… از سرفصلهای مختلف این کتاب هستند.
17- جرس فریاد می دارد: 720 غزل عاشورایی
با فرارسیدن ماه محرم و روز عاشورا، بسیاری از افراد در مراسمهای مختلف شرکت میکنند اما خواندن اشعار عاشورایی چیزی است که حتی در زمانی به غیر از محرم و صفر نیز، آدمی را به حال و هوای عاشورا میکشاند و یاد و خاطرهی شهدای عاشورا را زنده نگه میدارد.
اشعار بسیاری از شعرا در این سالها در میان مخاطبان جای خود را یافته و توانسته دلها را به حماسه کربلا نزدیکتر کند، اشعاری که در کتابهای مختلف شاعران پراکنده هستند. اما دو کتاب «جرس فریاد میدارد» و «که بربندید محملها» دو مجموعه از این اشعار هستند، کتاب «جرس فریاد میدارد» اشعاری در قالب غزل و کتاب «که بربندد محملها» اشعار نوشته شده در قالب مثنوی هستند که میثم کریمی و جواد هاشمی آنها را جمعآوری کردهاند. این دو کتاب که شامل 720 غزل و مثنوی است، توسط انتشارات محمل چاپ و منتشر شده است.
هر یک از مجلدها شامل 40 منزل شعری است که بر حسب نام قهرمانان کربلا آورده شده است، اشعاری از دویست و ده شاعر متقدم و متأخر که از مدح امام حسین علیه السلام آغاز میشود، سپس از حرکت امام از مدینه به مکه، از مکه به کربلا، وقایع روز عاشورا تا بازگشت نزدیکان امام به مدینه میگوید، آخرین منزل کتاب نیز اشعار مرتبط با حضرت سجاد (ع) است.
به قلم "طاهره راهی"
کتابهای معرفی شده در این مطلب را میتوانید با کد تخفیف: blog1 از سایت پاتوق کتاب تهیه کنید.
ثبت دیدگاه
دیدگاه کاربران