تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی - (فاطمه جان احمدی)

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی بیست و هشتمین کتاب از مجموعه تاریخ نشر معارف و نوشته فاطمه جان احمدی است که تمدن بزرگ اسلامی را از پیدایش تا انحطاط معنوی آن در دنیای مدرن بررسی کرده اس

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی تلاشی است برای بازنمود مؤلفه‌های فرهنگ و تمدن اسلامی که با دستان پر توان مسلمانان جان گرفت و با تدبیر متفکران مسلمان بالنده شد و در سایه‌سار وفاق اسلامی گسترش یافت. بنیان غنی تمدن اسلامی که مؤلفه‌های آن (اخلاق، علم، سیاست، قوانین و...) بر مدار دین اسلام و آموزه‌های قرآنی و توجه به حیات نبوی و اهل‌بیت او بود به سرعت این تمدن را بر فراز سکوی مجد و عظمتی نشاند که همه تمدن‌های بعدش ریزه‌خوار خوان گسترده آن بودند. به دیگر سخن دستاوردهای بی‌بدیل این تمدن که در طی قرن‌های متمادی افتخاراتی را برای ملل مظلوم به ارمغان آورده بود به سرعت به سرزمین‌های غیر مسلمان راه یافت و دستمایه‌ای شد برای خیزش فکری و جهش علمی مردمان آن سامان. روح مسالمت‌آمیز اسلامی با تکیه بر شعار برادری و مساوات قلوب رهیده مردمان خسته از ظلم را گرد خویش فراهم آورد و مُهر پایان به تمدن‌های فرسوده‌ای زد که جز پاره‌ای آداب و مناسک، ابنیه و معماری از آنها چیزی بر جای نمانده بود.

بدین ترتیب تمدن اسلامی پدیده‌ای خارق‌العاده و شگفتی برانگیز شد؛ تمدنی ایدئولوژیک با مجموعه‌ای از ساخته‌ها و اندوخته‌های معنوی و مادی، آداب و رسوم مشخص، سنن و معارف و علوم و فنون معین و مشترک که در همه وسعت ارضی تمدن اسلامی یکسان می‌نمود.

فاطمه جان‌احمدی کوشیده است تا با بازنمایی مؤلفه‌های فرهنگ و تمدن اسلامی، بخش مهمی از هویت امت واحد اسلامی و تاریخ پرفراز و فرود آن را با تأکید بر نقش عنصر ایرانیِ این هویت و حقیقت به تصویر کشد.

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دارای نُه بخش اصلی و مطابق با سرفصل‌های مصوب درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است . مؤلف در بخش اول به بازنمایی اصطلاحاتی چون تاریخ، تمدن، فرهنگ و تجدد، تفاوتها، شاخصه‌ها، ارکان و علل و عوامل پایایی یا انحطاط هر یک به‌طور عام پرداخته است و در بخش دوم تمدن اسلامی، محدوده جغرافیایی و تاریخی، نظریه‌ها، مبانی، نشانه‌ها و ارکان، کم و کیف تأثیر فرهنگ و تمدن‌های پیشین در پیدایی تمدن اسلامی را بررسی کرده است. بخش سوم به نهضت شکوفایی علمی در تمدن اسلامی اختصاص یافته است. بخش چهارم به تاریخچه آموزش در اسلام و دوره‌های مختلف آن، سیر تحول آموزش و نهادهای آموزشی در تمدن اسلامی پرداخته است و در بخش پنجم به مقوله هنر، منشأ، قلمرو و ویژگی‌های هنر اسلامی و دوره‌های تاریخی و تحولات و ابعاد هنر اسلامی می‌پردازد.

در بخش ششم به ارزیابی تأثیر تمدن اسلامی بر تمدن غرب در حوزه‌های مختلف علم پرداخته است. بخش هفتم به علل رکود و ضعف تمدن اسلامی، علل و عوامل درونی و بیرونی آن اختصاص یافته است و در بخش هشتم برای برون‌رفت از وضعیت نه چندان دلخواه جهان اسلام و لزوم شناخت جهان و موقعیت مسلمانان و لزوم نگاه به آینده و ایجاد حرکت و روحیه بیداری، به ظرفیت‌های موجود در جهان اسلام پرداخته است. موقعیت جغرافیایی کشورهای اسلامی، مرزهای فرهنگی مسلمانان، منابع زیرزمینی، نیروهای انسانی و سرمایه‌های معنوی جهان اسلام، بخشی از موضوعات این بخش است، و بخش نهم به‌منزله هشدار و پیش‌گیری از آسیب‌های احتمالی، به وضعیت معنوی دنیای مدرن، مشکلات و انحطاط دامن‌گیر آن پرداخته است.