کتاب امام رضا علیه السلام و ایران نشر دفتر نشر معارف

انقلاب عباسیان علیه امویان و حاکمیت آنان بر جهان اسلام، یکی از مهمترین حوادث تاریخ جهان اسلام به شمارمیرود. حاکمیتی که بیش از پنج قرن به طول انجامید. عباسیان هنگامی که بنی امیه را ساقط کردند و به خلافترسیدند، مخالفان خود از جمله علویان و پیشوایان عدالت خواه شیعه و حتی گروههایی از هواداران و خویشان خودمانند ابوسلمه خلال، ابومسلم، عبدالله بن علی و عیسی بن موسی را از سر راه خود برداشتند. آنان در واقع برایبرجای ماندن حکومت خود، از قتل و آزار دیگران هیچ گونه پروایی نداشتند.
در روزگار حاکمیت بنی عباس - به ویژه تا پایان خلافت مأمون - نفوذ عناصر ایرانی در امور اداری و تسلط بر آن، کاملاآشکار بود. کسانی چون ابوسلمه خلال و ابو مسلم در عهد سفاح، خاندان برامکه در دوره هارون، و خاندان سهل وطاهر در عصر مأمون. همکاری مؤثر ایرانیان برای به پیروزی رساندن انقلاب عباسیان از یک سو، و نیاز آنان به دبیرانکارآزموده برای اداره سرزمینهای وسیع خلافت از سویی دیگر، عباسیان را واداشت تا در این امر از ایرانیان - کهسوابق درخشانی در امور اداره داشتند - استفاده کنند. از همین روی، آنان بسیاری از مناصب و سمتهای اداری وکشوری را به اینان سپردند و از سویی به شیوه ساسانیان، سازمان اداری و کشوری و آداب و رسوم و تشریفات درباریخود را نیز به وجود آوردند.
در این باره تدبر در چگونگی اداره ولایات ایران در آستانه ورود امام رضا (ع) به مرو و تأثیرات بسیار آن در تبیینجایگاه حکومت در ایران، و همچنین شیوههایی که حاکمان برای اداره سرزمینشان به کار میبستند و دیوانهایی که دراین باره به آنان کمک میکردند، از اهمیت بسیاری برخوردار است که در فصل اول کتاب به آن اشاره خواهد شد.
سیاست عباسیان در اثر گذشت زمان تغییر یافت و در جهت مخالفت با علویان سیاستی تندروانه شد. آن سان که حتیمیتوان گفت آنان از امویان بدتر نیز عمل کردند. بدین سبب، خراسانیان و متمایلان به علویان دریافتند که چه اشتباهبزرگی کردهاند، از این رو درصدد مخالفت با خلافت بنی عباس برآمدند و به تدریج قیامهایی نیز برپا کردند. این قیامهااز زمان منصور، دومین خلیفه عباسی، آغاز گردید و با توجه به سخت گیریهای وی نسبت به علویان روز به روز بر شمارانقلابیان افزوده شد. گفتنی است در زمان مأمون در مناطق گوناگونی از قلمرو مملکت اسلامی قیامها و انقلابهایی برضد وی انجام گرفت که در پیشاپیش این قیامها، مبارزان اصیلی از اولاد علی (ع) و فرزندان فاطمه (ع)قرار داشتند.
فزونی قیامهای علویان در نقاط مختلف مملکت اسلامی سبب شد که مأمون، سیاستی جدید را به کار بندد تا از یکسو جلوی این انقلابها را بگیرد، و از دوم سو به خلافتشس نیز مشروعیت بخشد، و آن دعوت از حضرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو بود. امام رضا (ع) برخلاف میل خود مجبور شد به دعوت مأمون پاسخ مثبت دهد. بنابراین ایشاناز مسیرهایی که شیعیان علی (ع) در آنجا نبودند یا کمتر بودند، به مرو منتقل شد. این در حالی بود که حضرت پس ازمدتی مجبور به پذیرش ولایتعهدی مأمون نیز شد. امام در واقع با شروطی خاص آن را پذیرفتند و همین شروط مانع ازآن بود که مأمون کارهای خود را به نام امام انجام دهد.
حضور امام رضا (ع) در ایران موجب پیوند بیشتر ایرانیان با خاندان پیامبر گردید و از سویی حلقههای علمی آنحضرت نیز موجب گسترش فعالیتهای شیعه در خراسان شد و خراسانیان بیش از پیش دراظهار محبت به این خاندانکوشیدند.
به هر روی، پیچیدگی حوادث این دوره نگارنده را واداشت تا کتابی با عنوان (امام رضا (ع) و ایران) بنگارد تا بدینطریق بخش اندکی از تاریخ ایران اسلامی را باز نماید. روش تحقیق در این کتاب به شیوه کتابخانهای با تکیه بر منابعاصلی و درجه اول میباشد که برای فهم بهتر از منابع درجه دوم و مطالعات و تحقیقات جدید نیز استفاده شده است. همچنین ناگفته نماند که برای تحلیل و تبیین حوادث از روش تحلیلی کلی مربوط به کلیات حوادث، و تحلیل جزئیمربوط به جزئیات حوادث سود برده شده است.