معرفی کتاب چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟

چگونه یک نماز خوب بخوانیم از سلسه مباحث استاد علیرضا پناهیان است که توسط گروه تدوین موسسه بیان معنوی بازنویسی و تنظیم شده و به شکل کتاب در آمده است.

شادی و نشاط روحی طفل گریزپایی ست که این روز ها نگه داشتنش در خانه دل کار آسانی نیست. آمار بالای افسردگی، اضطراب و این دست مشکلات روحی این موضوع را ثابت می‌کند. مشکلات، مصائب و نقایص روزافزون دنیا مجال لذت بردن از زندگی را از ما گرفته و وسوسه هایی که هر روز با آن مواجه می‌شویم و توان ایستادگی در برابرشان را نداریم برتیرگی قلبمان می‌افزاید. دین زیبای اسلام برای حل تمام مشکلات بشر راه حل واحدی دارد؛ «نماز خوب»

همان طور که جسم انسان برای ادامه حیات به تغذیه نیاز دارد، روح نیز باید تغذیه شود تا بتواند زنده بماند. و این تغذیه است که شادی و نشاط را برای روح به ارمغان می‌آورد یا اضطراب و افسردگی را. پس انسان باید نسبت به تغذیه روح خود دقیق‌تر باشد تا تغذیه جسم. خداوند که خالق و مربی انسان است صراحتا بیان می‌کند که شادی و آرامش واقعی فقط و فقط در گرو وصل شدن روح به منبع قدرت و حیات است؛ «الا بذکر الله تطمئن القلوب». بر اساس این آیه روح انسان باید با عبادت پروردگار تغذیه شود تا بتواند شادی واقعی را درک کرده و از زندگی لذت ببرد. اما نماز یا عبادتی که ما را به این اثر می‌رساند چه ویژگی هایی دارد؟! 

کتاب «چگونه یک نماز خوب بخوانیم» اثر علیرضا پناهیان در 215 صفحه و به همت انتشارات بیان معنوی به چاپ رسیده‌است. این کتاب که با استقبال زیاد مخاطبان مواجه شده و اکنون به چاپ سی و هشتم خود رسیده است، با قلمی بسیار روان و ساده به بیان آثار و فواید نماز، ویژگی‌های نماز خوب و راه‌های مومنانه و باتوجه نماز خواندن می‌پردازد.

خلاصه محتوای کتاب  چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟

«چگونه یک نماز خوب بخوانیم» پنج فصل دارد که در فصل اول آن به نقش نماز در زندگی پرداخته شده است؛ در این فصل از رابطه عبادت با نشاط روح می‌خوانیم. این که نیاز اصلی انسان به خود خداست نه نعماتی که از او می‌گیرد و اگر ارتباط انسان با خدا قطع شود باتری روحش ضعیف و نهایتا دل‌مرده می شود. عبادت در واقع شارژ روح برای بهتر و سرزنده‌تر زندگی کردن است. در این صورت از حداقل‌های نعمات دنیا لذت برده و احساس نشاط و خوشبختی واقعی می‌کند. عبادت به معنای خاص کلمه یعنی نماز. نماز محور تمام عبادات است، تا جایی که امام صادق (علیه السلام) میفرمایند:«اگر نماز بنده ای  قبول شود، سایر اعمال او نیز قبول خواهد‌شد و اگر نمازش پذیرفه نشود، اعمال دیگرش نیز پذیرفته نخواهد‌شد.»

در ادامه این فصل برخی از آثار نماز بیان شده است:

• کاهش نقایص زندگی: نقایص مادی، معنوی، روحی و جسمی انسان غالبا به سبب کم گذاشتن در نماز است. البته مومن در زندگی دچار مشکل می شود، اما اگر این مشکلات خیلی زیاد و طاقت فرسا شده است، با درست کردن نماز ان شاالله برطرف می‌شود.
• تنظیم کردن روح انسان: روح انسان در زندگی روزمره آسیب می‌بیند و دچار اختلال می شود. نماز، دستگاه تنظیم کننده روح آدمی ست.
• اصلاح امور دنیا: اگر انسان بخواهد درست عبادت کند و به خدا برسد، اول باید درست زندگی کند و اگر کسی بخواهد درست زندگی کند، اول باید نماز بخواند. وقتی انسان نماز می‌خواند با همه رنج‌هایی که در دنیا هست از زندگی خود لذت می‌برد.
• کلید رسیدن به مقامات معنوی: مرحوم آیت الله قاضی (ره) مکرر در نصایحشان می‌فرمودند:«اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد مرا لعن کند.»

در انتهای فصل نیز به ضرورت نماز خوب اشاره کوتاهی شده است؛ نمازی که از سر تکلیف و با کسالت ادا شود، کسالت روح را برطرف نمی‌کند. البته شادزیستن یک منفعت خودخواهانه است نه یک انگیزه خالصانه و عارفانه. شما نماز خود را زیبا کنید به این خاطر که تنها در صورتی عبادت ارزشمند است و تقرب حاصل می شود که به خوبی اجرا شود و البته چنین آثاری را هم به دنبال خواهد‌داشت.

فصل دوم این کتاب با عنوان «نماز خوب، چه نمازی است؟» نگاه متفاوتی از نماز ارائه می‌کند؛ نماز خوب در مرحله اول نماز عاشقانه و با سوز و گریه نیست. ما تا کی باید صبر کنیم که عاشق خدا شویم و بعد نماز خوب بخوانیم؟! در مرحله اول انسان نیاز نیست از نماز لذت ببرد. چرا که اگر اینطور بود خدا می گفت هر وقت حال داشتی نماز بخوان. اما نماز به گونه‌ای صادر شده که حال ما را بگیرید! چراکه مواقعی که برای ما سخت هم هست، مجبوریم نماز بخوانیم. نماز خواندن زمانی باعث رشد ما می شود که از آن لذت نبریم. نماز زمانی چرک روح آدم را می‌گیرد که لبه زیر آن روح را بسابد. در واقع نماز یعنی چشم گفتن به خدا.

در ادامه درباره عظمت خدا و رابطه اش با نماز صحبت شده؛ نماز با «الله اکبر» آغاز می‌شود و از همین ابتدا بزرگی و عظمت پروردگار را به انسان یادآور می‌شود. در واقع تا زمانی که عظمت خدا در دل انسان وارد نشود، آن طور باید دستورات او را اطاعت نخواهد‌کرد. همچنین رسیدن به عشق و محبت خدا نیز پس از درک عظمت او امکان‌پذیر است. و درک عظمت خدا در این دنیا فقط به کمک «نماز خوب» حاصل می‌شود. حال که عظمت خدا در دل بنده ای نشست، کم کم خوف خدا نیز در دلش می‌نشیند و وقتی خشیت خدا در دل بنده ای نشست، خدا بنده ی نازنینش را در آغوش می‌گیرد و این خوف کلید رابطه عاشقانه با خداست.
استاد پناهیان راه ورود عظمت خدا در دل را حساب بردن از خدا می داند؛ در واقع خود نماز القاء کننده عظمت خدا در دل است؛ مهم‌ترین مانع برای برقراری ارتباط بنده با خدا «خود ‌بزرگ‌بینی» است، وقتی که انسان از خدا حساب برد و نمازش را با رعایت آداب ادا کرد این عامل را از بین می‌برد. ذکر «الله اکبر» در جای جای نماز توجه به بزرگی خداست، «سبحان ربی العظیم و بحمده» سخن از عظمت خداست. دوباره در «سبحان ربی الاعلی و بحمده» سخن از علو و عظمت خداست. رکوع، سجده همه و همه نمادهای تعظیم هستند و وقتی انسان عظمت خدا را درک کرد، خود را در برابر چنین قدرتی حقیر می‌بیند و همین تواضع و فروتنی مقدمه عشق به خدا می‌شود.

در فصل سوم کتاب، قدم اول را برای خواندن نماز خوب بر می‌داریم؛ «ادب» اولین امری است که یک عبد در پیشگاه مولایش باید تمرین کند و فرا بگیرد و اولین جایی که باید ادب را در مقابل خدا رعایت کنیم سر نماز است. رعایت احکام نماز، اولین شرط ادب است. انسان موقع نماز، از هر کاری که نشانه ذره ای بی‌ادبی نسبت به پروردگار عالم است، باید اجتناب کند. یکی دیگر از مواردی که نشانه ادب نسبت به پروردگار است، خواندن نماز اول وقت است. 
با کمی تامل در می یابیم که یکی از اسرار وجوب نماز همین رعایت ادب در برابر خداست. همین که تکراری و خسته کننده بودن نماز را بپذیریم یعنی ادب، یعنی چون تو گفته ای من این کار را انجام می‌دهم نه به خاطر لذت و شیرینی‌اش. البته شرط ادب شدن با نماز این است که روحت از نماز فرار نکند.

فصل بعدیِ «چگونه یک نماز خوب بخوانیم» به آثار و فواید نماز مودبانه اختصاص داده شده:

• از بین رفتن تکبر: مهم ترین تاثیری که باید از نماز بپذیریم «درک عظمت خداوند» است، و مهم ترین مانع آن «تکبر» می‌باشد. حضرت زهرا ( سلام الله علیها) می فرمایند: «خداوند نماز را برای دوری از تکبر واجب کرده است.» وقتی ما نماز را با «الله اکبر» آغاز می‌کنیم یعنی خدایا تو بزرگی نه من! اولین عیبی که باید در دل ما از بین برود تکبر است؛ همان تکبری که به حدی خطرناک است که فرموده‌اند اکثر اهل جهنم، متکبرین هستند.
• عظمت یافتن خدا و تحقیر شدن دنیا در دل: بعد از آنکه نماز تکبر انسان را در مقابل خدا خرد کرد، عظمت خدا را در دل می‌اندازد. عظمت خدا که آمد، عشق به خدا هم می‌آید، معرفت به خدا هم می‌آید و همه چیز دنیا برای آدم عوض می‌شود. عظمت یافتن خدا نتیجه اش می‌شود حقیر شدن غیر خدا. همه گرفتاری‌های ما، افسردگی‌ها، اضطراب‌ها، اعصاب‌خردی‌ها همه و همه نتیجه دل بستن به دنیاست و ما یک چاره بیشتر نداریم؛ نماز مودبانه که نتیجه اش عظمت یافتن خدا در دل است.
• ساختن شخصیت انسان: نماز مودبانه آدم بااراده و مستقل می‌سازد، آدمی که برای خودش برنامه دارد و علیه هوای نفس خود اقدام می‌کند.
• اصلاح نفس با نماز اول وقت: هر اذانی یک صدا زدن خصوصی است برای کندن انسان از یک وضعیت بد. کافی است موقع اذان کارها را رها کند و برای نماز بلند شود، همین سبب می شود بدی هایش یکی یکی از بین بروند. مثلا در یک حالتی «راحت طلبی» ضعیف می‌شود، در حالت دیگر «حب مقام» یا «حسادت» یا «تکبر». چون هر دفعه آدم گرفتار یکی از عیوب خود است.
• تقویت خوبی ها در روح انسان: نماز مودبانه و سروقت توان انسان را در برخورد با سختی ها بالا می برد. خداوند در سوره معارج انسان را اینگونه توصیف می‌کند: «وقتی یک بدی به او می‌رسد، جزع و فزع می‌کند. وقتی یک خیری به او می رسد، بخیل می شود و از دیگران منع می‌کند.» خداوند در این آیات بدی های انسان را بیان می‌کند و در ادامه می فرماید: «الّا المصلین» فقط نمازخوان ها اینگونه نیستند.

وارد فصل آخر کتاب و مرحله دوم نماز خوب می‌شویم؛ نماز متفکرانه
نماز متفکرانه، نماز بامعنا است. نماز متفکرانه نیز یک نوع رعایت کردن «ادب باطنی نماز» نماز است. برای خواندن چنین نمازی اول باید سعی کنیم سر نماز به غیر خدا فکر نکنیم. وقتی قبل از نماز مشکلاتمان را تحویل خدا دهیم و در نماز فقط عبد باشیم، بعداز نماز یا ما آنقدر بزرگ می شویم که از مشکلات ناله نمی‌کنیم یا مشکلات آنقدر کوچک می‌شوند که دیگر ارزش ناله کردن را ندارند.
مرحله آخر «نماز عاشقانه» است؛ بعد از رعایت ادب ظاهری و فکری، نوبت به این می‌رسد که «ادب قلبی» را رعایت کنیم.
استاد پناهیان در انتهای کتاب دو توصیه برای بهتر شدن نماز دارد: خواندن نماز شب به نماز روز خیلی کمک کرده و نواقص آن را جبران می‌کند. و توصیه دوم اینکه؛ برویم درِ خانه از نماز‌هایی که خوانده‌ایم استغفار کنیم تا خدا برگردد و نمازهایمان را درست کند.

اگر شما هم به دنبال درک عمیق‌تر فلسفه نماز هستید، اگر به دنبال خواندن نماز باتوجه و عاشقانه هستید، اگر به دنبال نمازِ «تنهی عن الفحشاء و المنکر» می گردید، با کتاب «چگونه یک نماز خوب بخوانیم» مرحله به مرحله جلو بروید. این کتاب شما را به مقصد نهاییِ «نماز خوب» خواهد‌رساند.

بخشی از کتاب چگونه یک نماز خوب بخوانیم؟

کافی است سر نماز مشکلت را فراموش کنی. حتی فراموش نکن، فقط موقتاً از ذهنت دربیاور و بیرون بیانداز. اگر سر نماز مساله و مشکلی به ذهنت آمد، بگو نه! الان وقتش نیست. منِ بیچاره بیست و چهار ساعته در مشکلات دنیا دست و پا می‌زنم، حالا این دو دقیقه را نمی‌خواهم به آنها فکر کنم. بگو «الله اکبر»؛ خدا بزرگتر از مشکلات من است. من الان عبدم، مامورم بگویم «بسم الله الرحمن الرحیم»، مامورم بگویم «الحمدلله رب العالمین»، دستور دارم بگویم «الرحمن الرحیم»، به من فرمان داده شده الان بگویم «مالک یوم الدین»، من الان چیزی نیستم جز بنده‌ای که باید بگوید«ایاک نعبد و ایاک نستعین» و...
اگر این طور برخورد کنی، ان شاالله بعد از نماز میبینی که مشکلت حل شده‌است. بعداز نماز یا تو آنقدر بزرگ می‌شوی که از مشکلت ناله نمی‌زنی؛ یا مشکلت آنقدر کوچک می‌شود که دیگر ارزش ناله زدن ندارد. چرا؟ فقط به احترام اینکه دو دقیقه سر نماز، ادب باطنی نماز را رعایت کردی و به مشکلات و گرفتاری هایت، گفتی «نه» 

به قلم "فاطمه‌معصومه منیری"