کتاب روشنفکران جهان عرب - (معرفی آرا و آثار یکصد چهره فکری فرهنگی معاصر جهان عرب) نشر ترجمان علوم انسانی

کتاب روشنفکران جهان عرب نوشته مسعود فکری است و مریم صالحی آن را گردآوری کرده است که به معرفی آرا و آثار یکصد چهره فرهنگی - فکری معاصر جهان عرب می‌پردازد.

ملاک انتخاب این شخصیت‌ها نقش و تأثیر آن‌ها در شکل‌گیری یا برجسته‌سازی جریان‌های فکری و فرهنگی دوران معاصر جهان عرب، بدون توجه به جغرافیا و دین و مذهب آنان، بوده است.

کتاب روشنفکران جهان عرب دستاورد دو سال پژوهش در این زمینه است که به معرفی مختصر و بی‌طرفانه صد چهره فکری-فرهنگی جهان عرب پرداخته است. تنوع این چهره‌ها بسیار قابل توجه است: از چپ‌ سکولار تا لیبرال اسلام‌گرا؛ از نومعتزلی‌ها تا اسلام‌گراهای سلفی؛ و بسیاری دیگر مانند استادان دانشگاه، شاعران، فیلم‌سازها، کاریکاتوریست‌‌ها و روزنامه‌نگاران. در این کتاب به نام‌های زیادی برمی‌خوریم. مانند: محمدحسنین هیکل، احمد امین، حسن البنا، ادوارد سعید، محمود درویش، حسن حنفی، مصطفی عقاد، محمد ارکون، محمد عابد الجابری، طارق رمضان، اسماعیل فاروقی و طاها عبدالرحمن. برای معرفی هر کدام از این روشنفکران به این بخش‌‌ها می‌پردازیم: کلیات (نام، تخصص، گرایش فکری، تولد، صفحۀ شخصی)، مقدمه‌ای کوتاه درباره شخص، سوابق او (تحصیلی، اجرایی، سیاسی، جوایز، معرفی مهم‌ترین آثار) و در نهایت گزیده نظرات. در حاشیۀ معرفی افراد، گاه انجمن‌ها و تشکل‌های روشنفکری نیز در قالب‌ پیوست‌هایی ارائه شده و به‌طور ضمنی جریانات فکری روشنفکری مطرح گردیده است. نمایۀ مفصل و مفیدی از آثار و مفاهیم نیز به انتهای کتاب پیوست شده است که برای مقاصد پژوهشی بسیار مناسب و کاربردی است.

این روشنفکران در گروه‌ها و احزاب گوناگونی فعالیت داشتند. برای مثال یکی از آن‌ها مؤسسه آزاداندیشی ابن‌رشد است که از گروهی از اندیشمندان مسلمان و عرب مستقل تشکیل شده و از سال 1998 در آلمان به رسمیت شناخته شده‌اند و سالانه جایزه‌ای را برای بهترین چهره در بیان اندیشهٔ آزاد و دموکرات و نوآور عربی معرفی می‌کنند. از احزاب دیگر می‌توان به حزب عربی سوسیالیستی بعث (حزب البعث العربی الاشتراکی) اشاره کرد که در 7 آوریل 1947 در نتیجهٔ ادغام جنبش عربی بعث، به رهبری عفلق و البیطار و بعث عربی به رهبری ارسوزی تأسیس شد و به‌سرعت در کشورهای عربی ازجمله عراق و سوریه شاخه‌هایی تأسیس کرد. هم چنین روزنامه‌ها و مجله‌های بسیاری جولانگاه عقاید و آرای آنان بوده است. از جمله آن‌ها می‌توان به مجلهٔ مسائل فلسطین (شئون فلسطینیه) اشاره کرد که از طرف مرکز پژوهش‌های سازمان آزادی‌بخش فلسطین منتشر می‌شود. این فصلنامه‌ به مسائل و اوضاع مختلف فلسطین می‌پردازد. اولین شمارهٔ آن سال 1971 از مقر مرکز پژوهش‌های سازمان آزادی‌بخش در بیروت چاپ شد. علاوه بر این‌ها مراکز علمی و فرهنگی هم نقش به‌سزایی در پیش‌برد و گسترش افکار روشنفکران عرب داشته است. یکی از این مراکز مؤسسه دارالفکر است که بزرگ‌ترین مؤسسه انتشاراتی کتب عربی است. این مؤسسه سال 1957 تأسیس شده و پنجاه سال سابقهٔ فعالیت دارد. مرکز آن در دمشق است و شعبه‌های دیگری هم در بیروت، الجزایر و آمریکا دارد. برای آشنایی بیشتر با آرا و آثار یکصد چهره فرهنگی - فکری معاصر جهان عرب و سوابق فعالیت‌های آن‌ها، خواندن این کتاب دائرة‌المعارفی پیشنهاد می‌شود.