کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی که به قلم دکتر علی اکبر ولایتی و بر اساس سرفصل درس تاریخ و تمدن اسلامی نگاشته شده است، در صدد است تا با ارائه گزارشی مستند و متقن از نحوه شکل گیری تمدن اسلامی و فراز و فرودهای آن ـ که بر پایه منطقی قابل درک و بیان شدنی استوار است ـ زمینه های بیداری، خودباوری، و خیزش در میان دانشجویان و دیگر نسلهای فرهیخته کشور را فراهم آورد.

کتاب دارای یک مقدمه، و یازده بخش اصلی است. نگارنده تلاش کرده است در مقدمه کتاب، دورنمایی از کلیات مباحث را بیان نماید. در بخش اوّل پس از تعریف تمدن و فرهنگ به عوامل فراز و فرود تمدنها، رابطه اخلاق، فرهنگ، تمدن و قانون پرداخته شده است. بخش دوّم به زمینه های شکل گیری تمدن اسلامی و تاریخ نگارش در تمدن اسلامی می پردازد.

بخش سوم با عنوان شکوفایی علوم در تمدن اسلامی به نقش مسلمانان در علومی چون ریاضیات، نجوم، فیزیک و مکانیک، طب، کیمیا، فلسفه، منطق، جغرافیا، ادبیات، قرائت، تفسیر، حدیث، فقه و اصول، کلام و تصوف اختصاص یافته، و بخش چهارم به سازمانهای اداری و اجتماعی تمدن اسلامی و ابعاد مختلف آن پرداخته است و بخش پنجم به جایگاه هنر در تمدن اسلامی پرداخته است. بخش ششم به تأثیر تمدن اسلامی در تمدن غربی در حوزه هایی چون نقاشی، موسیقی و معماری پرداخته است. و بخش هفتم تحت عنوان علل بیرونی و درونی رکود تمدن اسلامی به عواملی چون جنگهای صلیبی، ظهور مغولان، سقوط اندلس، استبداد، دنیاگرایی، تحول و دور شدن از اسلام راستین پرداخته است.

بخش هشتم با عنوان، خیزش و اقتدار مجدد جهان اسلام به ابعادی چند از مناسبات خارجی و داخلی فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره صفوی پرداخته است و بخش نهم با عنوان علل متأخر رکود فرهنگ و تمدن اسلامی به موضوعاتی چون استعمار کهنه، علل پیدایش استعمار، استعمار در آسیا و خاورمیانه، استعمار نو، شرکتهای چندملیتی و نهادهای بین المللی و موضوع جهانی شدن و پیامدهای آن پرداخته است. بخش دهم به موضوع بیداری اسلامی و زمینه ها و نشانه های آن پرداخته است.