در کشور ما همواره زبان و ادب پارسی مورد توجه همگان بوده است و ایران عموما به‌عنوان یکی از سردمداران شعر و ادب در جهان شناخته می‌شود. از گذشته تا به امروز عموما کسانی که پرچم‌دار این حوزه بوده‌اند مورد تقدیر همگان واقع می‌شده‌اند و امروزه نهادهای مختلفی در بسیاری از کشورها تلاش دارند به هر نحو ممکن زبان و ادبیات کشورشان را زنده نگه دارند. کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست و در طی تمام این سال‌ها جشنواره‌ها و همایش‌های ادبی متنوعی را برگزار کرده است. این جشنواره‌های ادبی معمولا با هدف ارتقا زبان و ادبی پارسی و حمایت از پدیدآورندگان این آثار برگزار می‌شود و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به جایزه جلال آل احمد، جایزه کتاب سال، جایزه هفت اقلیم و ... اشاره کرد.
در ادامه این مطلب قصد داریم تاریخچه مهم‌ترین جوایز ادبی ایران را به‌طور کامل به شما معرفی کنیم. با ما همراه باشید.

جوایز ادبی ایران

جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران

می‌توان به جرات گفت مهم‌ترین رویداد فرهنگی که در حوزه کتاب و آثار مکتوب در کشور ما برگزار می‌شود، همین جشنواره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران است که نخستین دوره آن در بهمن سال 1363 از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی برگزار شد.
در دوره اول این جشنواره، نویسندگان آثار خود را در سه رشته علوم و فنون، علوم و معارف اسلامی و هنر و ادب کودکان و نوجوانان تقدیم جشنواره جهت داوری کردند. 2563 اثر مکتوب در این دوره نخست شرکت داده شدند که رقم بسیار بالایی است و از این میان 10 اثر در بخش علوم و فنون، 8 اثر در بخش معارف اسلامی و 4 اثر در بخش هنر و ادب کودکان و نوجوانان توانستند حائز رتبه برتر شوند. علاوه بر این جوایز، 4 اثر دیگر که به موضوع جنگ 8 ساله ایران و عراق پرداخته بودند توانستند جایزه‌ ویژه‌ای از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ستاد تبلیغات جنگ دریافت کنند.
جالب است بدانید برگزاری این جشنواره سبقه دیرینه‌تری از دهه 60 داشت. پیش از این در سال 1334 جشنواره‌ای تحت عنوان کتاب سال برگزار می‌شد که دوره‌های آن 22 سال به طول انجامید و سال 1356 آخرین دوره آن برگزار شد. در بحبوحه انقلاب اسلامی برگزاری این جشنواره نیز به تعویق افتاد و نهایتا در سال 61 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصمیم به گزینش بهترین کتاب‌های سال گرفت و 2 سال بعد آئین‌نامه آن به اجرا درآمد و هنوز هم می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین جوایز ادبی ایران دانست.

جایزه ادبی جلال آل احمد

یکی دیگر از جوایز مهم و بسیار محبوب میان نویسندگان ایرانی، جایزه ادبی جلال آل احمد نام دارد که اساس آن در سال 1385 توسط مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت. این مراسم به همت این بنیاد در دوم آذر ماه هر سال در سالروز تولد جلال آل احمد، نویسنده بزرگ و جریان‌ساز ایرانی، برگزار می‌شود و برندگان خود را می‌شناسد و جالب است بدانید اولین دوره آن در سال 1387 در تالار وحدت تهران با حضور مهمانانی چون وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد و اهالی هنر و فرهنگ برگزار شد. در این دوره بیش از 3500 اثر چاپ و منتشر‌شده در سال‌های 1385 و 1386 مورد ارزیابی هیئت داوران قرار گرفتند که از این تعداد 3441 اثر امتیاز لازم برای راه‌یابی به مرحله دوم را کسب نکردند و 76 اثر باقی‌مانده توانستند به مرحله دوم راه پیدا کنند. این دوره در نهایت برنده‌ای در رشته‌های خاص نداشت و در میان این آثار پس از ارزیابی مجدد در مجموع 5 اثر به‌عنوان اثر شایسته مورد تقدیر قرار گرفتند.
هدف از برگزاری این جشنواره در وهله اول ارتقای زبان و ادبیات دینی-ملی است و مفاد آئین‌نامه آن بر تولید آثار ادبی، هنری، فرهنگی و فکری اسلام‌گرا بنا شده است. هر ساله آثاری که در حوزه داستان بلند، داستان کوتاه، تاریخ‌نگاری، مستندنگاری و نقد ادبی نخستین بار به چاپ رسیده‌اند، می‌توانند در این جشنواره شرکت داده شوند و پس از داوری، جوایز مادی و معنوی مهمی را کسب کنند.
نفرات اول هر یک از رشته‌های گفته‌شده نشان ادبی جلال آل احمد و 110 سکه بهار آزادی را کسب می‌کنند و می‌توانند از الطاف معنوی این جایزه در رزومه‌شان بهره‌مند شوند.

جایزه ادبی شهید غنی‌پور

جایزه ادبی شهید غنی‌پور یکی دیگر از جوایز ادبی ایران است که برای اولین بار در دهم اسفند ماه سال 1376 توسط همرزمان و دوستان این شهید در مسجد جوادالائمه برگزار شد. در دوره‌های اول این جشنواره داوران به آثار داستانی که صرفا در حوزه دفاع مقدس نوشته شده بودند توجه می‌کردند و پس از مدتی تصمیم گرفتند آثار داستانی با موضوع آزاد که شایستگی دارند را وارد این جشنواره کنند.
هدف از برگزاری جایزه ادبی شهید غنی‌پور در قدم اول زنده نگه داشتن نام این شهید وارسته است. این شهید در روزهای ملتهب انقلاب نوجوانی 17 ساله و علاقه‌مند به کتاب و داستان بود که در جلسات قصه‌نویسی مسجد جوادالائمه حضوری بسیار فعال داشت و اتفاقا انشایش در کتاب «سوره، بچه‌های مسجد» که از محصولات این کتابخانه بود، به چاپ رسید. کتاب نام‌برده را می‌توان شروع ادبیات دینی-ملی میان نوجوانان کشور دانست.
از علاقه حبیب غنی‌پور به ادبیات هیچ‌گاه کاسته نشد و پس از فارغ‌التحصیلی از مقطع دبیرستان توانست در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی پذیرفته شود و همچنان به تدریس ادبیات در مدرسه سابقش ادامه دهد.
او در آن سال‌ها در مجله رشد جوان و کیهان بچه‌ها نیز فعالیت خود را به‌عنوان نویسنده آغاز کرد و مسئولیت اداره کتابخانه‌ای با 7 هزار عضو را پذیرفت. حبیب غنی‌پور در طی سال‌های جنگ به‌عنوان نیروی داوطلب راسخ و استوار مقابل دشمن بعثی جنگید و سرانجام در شب دهم اسفند ماه سال 1365 در مرحله پایانی عملیات کربلای پنج به مقام رفیع شهادت نائل شد. 

جایزه ادبی شهید غنی‌پور همه‌‌ساله در دهم اسفندماه به یاد این شهید والامقام برگزار می‌شود و برندگان خود را می‌شناسد. لازم است بدانید برنده این جایزه‌ مبلغ خاصی را به‌عنوان هدیه دریافت نمی‌کند و گردانندگان این جشنواره بیشتر درصدد حمایت معنوی از نویسندگان و شناساندن آن‌ها به مردم هستند.

جایزه کتاب سال حوزه از جوایز ادبی ایران

کتاب سال حوزه نام جایزه‌ای ادبی است که هر ساله به همت معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه در دهه فجر برگزار می‌شود. این جشنواره عموما آثاری را که هر سال در حوزه دین و علوم انسانی به چاپ می‌رسند را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و این آثار می‌توانند در زمینه ترجمه، تحقیق، تالیف، تصحیح و تدوین باشند. مجموع آثار ارسالی به این همایش در موضوعات تفسیر قرآن، حدیث، فلسفه، کلام، اخلاق، عرفان، فقه، اصول، تاریخ، سیره، حقوق، علوم تربیتی، علوم سیاسی، ادبیات، هنر، اقتصاد، علوم اجتماعی، روانشناسی و ... دسته‌بندی شده و مورد بررسی هیئت داوران قرار می‌گیرند.
هدف از برگزاری این جشنواره ارتقاء و افزایش سطح پژوهش در حوزه‌های علمیه کشور، شناسایی پژوهشگران نمونه، مقالات برتر آن‌ها و هدایت کردن این پژوهش‌ها به سوی بررسی نیازهای روز جامعه اسلامی است. 

جایزه ادبی هفت اقلیم از جوایز ادبی ایران

جایزه ادبی هفت اقلیم عنوان جایزه‌ای است که برای نخستین بار در سال 1388 به همت جمعی از نویسندگان مستقل ایران شروع به کار کرد. دبیر این جشنواره آیت دولتشاه، نویسنده معاصر و جوان ایرانی است. برگزارکنندگان این همایش در ابتدا عمده توجه خود را به داستان‌های کوتاه منتشرنشده اختصاص می‌دادند و پس از برگزاری یک دوره تصمیم به تغییر مسیر و ارزیابی کتاب‌های منتشرشده در سال گرفتند. همچنان تا به امروز نیز این همایش بر همین منوال حرکت کرده و یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های ادبی کشور به شمار می‌آید.
جالب است بدانید هیئت موسس اولیه این جایزه ادبی در سال 1393 که جشنواره هفت اقلیم دوره چهارم خود را (پس از یک دوره مقدماتی) می‌گذراند، موسسه فرهنگی هنری هفت اقلیم را نیز تاسیس کردند و این موسسه تا به امروز یکی از مهم‌ترین و بهترین مراکزی به حساب می‌آید که در زمینه آموزش هنر و برگزاری کارگاه‌های تخصصی فعالیت دارد.
هدف از برگزاری این جایزه ادبی در وهله اول ارج نهادن به ادبیات اصیل فارسی و توجه به آثار داستانی گرانبها و ارزشمندی است که توجهشان بیشتر بر بومی‌گرایی، زبان و فرهنگ ایرانی باشد.
آثار ارسال‌شده به این همایش در 4 بخش رمان برگزیده، رمان نویسندگان کتاب اولی، مجموعه‌ داستان‌های برگزیده و مجموعه داستان‌های کتاب اولی دسته‌بندی می‌شوند که تنها بخش رمان برگزیده عنوان‌دار بخش اصلی این جشنواره است و سایر حوزه‌ها تحت عنوان بخش جنبی برندگان خود را اعلام می‌کنند.
در بخش اصلی آثاری که حائز رتبه برتر می‌شوند در چند مرحله مورد داوری و ارزیابی قرار می‌گیرند و در نهایت کتاب‌هایی که توانسته باشند امتیاز بالاتری را کسب کنند، به‌عنوان برنده معرفی می‌شوند. 

کلام پایانی

جوایز ادبی ایران عموما با هدف تشویق و تقدیر از خالقان آثار و در دسترس قرار دادن کتاب‌های منتشرشده برای خوانندگان برگزار می‌شوند و نتایج مثبتی مانند شناساندن نویسندگان جوان و مستعد، ترویج فرهنگ کتابخوانی و توجه بیشتر به فرهنگ اصیل ایرانی دارند. علاوه‌بر جشنواره‌های ذکرشده، جایزه‌های دیگری نیز در طول سال به نویسندگان اهدا می‌شود که این نشان از توجه وزارت فرهنگ و ارشاد به معقوله کتابخوانی و نویسندگی دارد.

منابع

1. www.nasim.news/بخش-کتاب-ادبیات-164/965660-مهمترین-جوایز-ادبی-ایران-کدام

2. www.yadbegir.com/new/?p=28330

3. www.talab.org/news/cultural/برترین-جوایز-ادبی-ایران-و-جهان.html

4. www.tasnimnews.com/fa/keyword/2514/جایزه-کتاب-سال-شهید-حبیب-غنی-پور

5. www.7eghlimehonar.com/tarikhche