معرفی کتاب علی از زبان علی

"علی (ع) از زبان علی (ع)" اثری فاخر و ارزشمند، نوشته‌ی محمد محمدیان است که به بررسی زندگی و زمانه‌ی امیرالمومنین علی (ع) از زبان ایشان می‌پردازد. این کتاب پرفروش که تاکنون بیش از سی‌بار تجدید چاپ شده، نخستین‌بار سال 1396 در 624 صفحه توسط دفتر نشر معارف به بازار عرضه شد.
علی (ع) از زبان علی (ع) در واقع تلخیصی تک جلدی و ترجمه‌ شده به فارسی از اثری هفت جلدی به زبان عربی با عنوان "حیاه امیرالمومنین علیه‌السلام عن لسانه" از همین نویسنده است. تفاوت جذابی که این کتاب را از اصل آن متمایز ساخته، در استفاده از نامه‌ها و نوشته‌های به یادگار مانده‌ی حضرت (ع) و روایت مستقیم اتفاقات از زبان مبارک ایشان است. به نحوی که از ابتدا تا پایان کتاب راوی دیگری وجود ندارد و نویسنده افزوده‌های خود بر متن کتاب را در قلاب و با رنگ متفاوت ارائه نموده تا با جریان اصلی روایت حضرت از وقایع، آمیخته نشود.

 خلاصه‌ای از کتاب علی از زبان علی

"علی (ع) از زبان علی (ع)" در ده فصل و با استفاده از منابع معتبر تاریخی و روایی، تصویری دقیق و کامل از زندگی و اندیشه‌های این امام بزرگوار ارائه می‌دهد.
هر فصل کتاب به یکی از مقاطع مهم زندگی ایشان اختصاص دارد. فصل‌های ابتدایی، به دوران کودکی و جوانی حضرت علی (ع) در مکه و همچنین هجرت ایشان به مدینه می‌پردازد. سپس، دوران خلافت خلفای راشدین و نقش حضرت علی (ع) در این دوران به تفصیل بررسی می‌شود. فصل‌های میانی کتاب به دوره خلافت حضرت علی (ع) و چالش‌های مختلفی که ایشان با آنها مواجه بودند، از جمله جنگ‌های جمل، صفین و نهروان، اختصاص دارد و در نهایت، کتاب با بررسی دوران نزدیک به شهادت و شهادت حضرت علی (ع) به پایان می‌رسد. این ساختار منظم و دقیق، به خواننده امکان می‌دهد تا به صورت گام به گام با سیر تاریخی و تحولات زندگی حضرت (ع) به خوبی آشنا شود.

"علی (ع) از زبان علی (ع)" با دوران کودکی و جوانی امام علی (ع) در مکه آغاز می‌شود. ایشان در خانه کعبه متولد شدند و از کودکی تحت سرپرستی و تربیت مستقیم پیامبر اسلام (ص) قرار گرفتند. چینش مناسب مطالب با استفاده از منابع معتبر تاریخی، تصویری زنده و ملموس از دوران کودکی علی (ع) ارائه می‌دهد. این بخش از کتاب به شکلی زیبا و دلنشین، کودکی و جوانی امام علی (ع) و ارتباط عمیق و عاطفی ایشان با پیامبر (ص) را در قالب خاطرات حضرت از مکه به تصویر کشیده و به خواننده امکان می‌دهد تا با روحیات و شخصیت مبارک ایشان در این برهه بیشتر آشنا شود. با مبعوث شدن پیامبر (ص)، به فعالیت‌های امام علی (ع) در کنار ایشان پرداخته می‌شود. نقش علی (ع) در دعوت مخفیانه و سپس علنی اسلام، دفاع از پیامبر (ص) در برابر دشمنان، هجرت به مدینه و خاطرات حضرت از حضور حماسی ایشان در غزوات، و نهایتا روزهای غم‌انگیز رحلت پیامبر (ص) از جمله موضوعاتی است که در فصل دوم مطرح می‌شود.
بیان پراحساس حضرت در کنار ترجمه‌ای ساده و روان، این مرحله از زندگی امام علی (ع) را به زیبایی هرچه تمام‌تر برای مخاطب به تصویر کشیده است. 

یکی از فصل‌های مهم و حساس کتاب، دوران خلافت خلفای راشدین است. در این فصل مظلومیت، فداکاری و نقش موضع‌گیری‌های امام علی (ع) در این دوران به خوبی شرح داده شده است. از ماجرای سقیفه، تلاش حضرت (ع) در اتمام حجت با مردم، تنهایی و سکوت حضرت در این راه تا مشاوره‌های ایشان به خلفا و انتقادات سازنده‌ای که برای حفظ وحدت مسلمانان در جامعه اسلامی مطرح می‌کردند، و همچنین قضایای مربوط به قتل عثمان، همگی به روشنی از زبان ایشان بازگو شده‌اند. این بخش از کتاب به خواننده کمک می‌کند تا با دیدگاه‌ها و اصول سیاسی و اجتماعی امام علی (ع) بیشتر آشنا شود.

مهم‌ترین بخش کتاب، دوران خلافت خود امام علی (ع) است. این فصل به شکلی جامع و دقیق، به بررسی چالش‌ها، ماجرای بیعت‌ها، مشکلات و دستاوردهای دوران خلافت ایشان می‌پردازد. جنگ‌های جمل، صفین و نهروان، که از مهم‌ترین وقایع دوران خلافت امام علی (ع) هستند، به تفصیل و با جزئیات بیان شده‌ و تصویری واقعی و کامل از این جنگ‌ها و دلایل و پیامدهای آن‌ها ارائه شده است.

جنگ جمل یکی از اولین و مهم‌ترین نبردهای دوران خلافت امام علی (ع) بود. در فصل پنجم که به این جنگ اختصاص داده شده، وقایع منتهی به جنگ، نقش شخصیت‌های کلیدی مانند عایشه، طلحه و زبیر، و نحوه مدیریت و فرماندهی امام علی (ع) در این نبرد از نگاه حضرت (ع) شرح داده شده است. این فصل خواننده را به نحوی ملموس، با درایت و حکمت امام (ع) در رویارویی با جنگ و عبور از این بحران مواجه می‌سازد.

جنگ صفین، یکی دیگر از نبردهای مهم دوران خلافت امام علی (ع) است که در فصل ششم، به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته. در این بخش به تحلیل دلایل وقوع این جنگ، نقش معاویه و اقدامات سیاسی و نظامی امام علی (ع) پرداخته شده است. این فصل از کتاب به خوبی ترسیم کننده این امر است که چگونه امام علی (ع) تلاش کردند تا با استفاده از اصول اخلاقی و دینی، جنگ را مدیریت کرده و از بروز تفرقه و اختلاف در جامعه اسلامی جلوگیری نمایند.

جنگ نهروان، آخرین جنگ دوران خلافت امام علی (ع) است. در فصل هشتم کتاب، به تحلیل دلایل وقوع این جنگ و زمینه‌های تاریخی و سیاسی منتهی به آن، نقش خوارج و نحوه برخورد امام علی (ع) با این گروه پرداخته شده است. این بخش از کتاب به خواننده کمک می‌کند تا با دیدگاه‌ها و اصول امام علی (ع) در مواجهه با مخالفان و دشمنان داخلی آشناتر شود.

فصل نهم کتاب به فتنه‌های معاویه در جنگ‌طلبی، شورش و فرستادن اجیرشدگانی برای غارت شهرهای عراق، بی‌وفایی کوفیان و نحوه مدیریت امام علی (ع) در مواجهه با این بحران‌ها می‌پردازد. بازخوانی جزئیات وقایع از زبان امام (ع) و اقدامات ایشان به خواننده کمک می‌کند تا با تنهایی‌ها، چالش‌ها و مشکلات دوران خلافت حضرت (ع) بیشتر آشنا شده و همچنین از حکمت و تدابیر امام (ع) در تلاش برای مدیریت این بحران‌ها آگاهی یابد.

فصل آخر نیز به ضربت خوردن حضرت (ع) در ماه مبارک رمضان، سفارش ایشان به مدارا با قاتل خویش، آخرین وصایا به امت مسلمان و در نهایت شهادت غم‌انگیز و مظلومانه‌ی ایشان پرداخته شده است. 

تحلیل کتاب علی از زبان علی

"علی (ع) از زبان علی (ع)" با سبک روایتی منحصر به فرد خود که از زبان امام علی (ع) نقل شده، تجربه‌ای بی‌نظیر و غنی از خواندن یک زندگی‌نامه‌ی تاریخی برای مخاطب خود فراهم ساخته است. این روش که از نقاط قوت اصلی این اثر محسوب می‌شود، به خواننده اجازه می‌دهد تا با احساسات، افکار و تجربیات شخصی امام علی (ع) مواجه و احساس نزدیکی و ارتباط عمیق‌تری با ایشان را تجربه کند.
محمد محمدیان توانسته است در این اثر، با بهره‌گیری از منابع معتبر و روایات، تصویری جامع و دقیق از زندگی امام علی (ع) ارائه دهد. یکی از ویژگی‌های برجسته این کتاب، رویکرد بی‌طرف و امانت‌دارانه‌ی نویسنده در چینش مطالب و سخنان حضرت (ع) است. این رویکرد به خواننده اجازه می‌دهد تا با دیدگاهی واقع‌بینانه و علمی با تاریخ و زندگی امام علی (ع) از زبان ایشان آشنا شود.
نکته‌ی قابل توجه دیگر، بهره‌گیری نویسنده از منابع معتبر شیعه و اهل سنت است که ماحصل آن کتابی جامع و مستند، با اعتبار و ارزش علمی بالاست به نحوی که آن را می‌توان از منابع مهم در زمینه‌ی زندگی امام علی (ع) معرفی نمود.
"علی (ع) از زبان علی (ع)" علاوه بر بررسی تاریخی، به زوایای اخلاقی شخصیت امام علی (ع) در کلام مبارک خود ایشان نیز پرداخته است. نقل قول‌ها، اشعار، سخنان و وصایای امام علی (ع) که در کتاب آورده شده‌اند، به خواننده کمک می‌کنند تا با جنبه‌های معنوی و اخلاقی این امام بزرگوار بیشتر آشنا شود و از حکمت و فضایل اخلاقی ایشان بهره‌مند گردد.
زبان و نثر کتاب ساده، روان و قابل فهم است. نویسنده با استفاده از بیانی روان و بی‌تکلف، توانسته است پیچیدگی‌های تاریخی را به شکلی جذاب و دلنشین برای خواننده بیان کند. این ویژگی باعث شده است که کتاب برای طیف وسیعی از مخاطبان، از جمله جوانان، دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ اسلام، قابل استفاده و مفید باشد. علاوه بر آن ویرایش خوب، ساختار منطقی و منظم کتاب به خواننده کمک می‌کند تا به راحتی مطالب را دنبال کند. هر فصل به طور مجزا به بررسی یک دوره خاص از زندگی امام علی (ع) می‌پردازد که این امر به خواننده کمک می‌کند تا به صورت مرحله به مرحله با سیر تاریخی و تحولات زندگی امام (ع) آشنا شود.
پاتوق کتاب با افتخار "علی (ع) از زبان علی (ع)" را به همه علاقه‌مندان به تاریخ اسلام، دانشجویان و پژوهشگران علوم دینی، و همچنین کسانی که به دنبال فهم بهتری از شخصیت و اندیشه‌های حضرت علی (ع) هستند، توصیه می‌کند.

بخشی از کتاب علی از زبان علی

در میان همه‌ی مسلمانان، مونسی جز رسول خدا (ص) نداشتم. همه‌ی انس من با آن حضرت بود. به هیچ‌کس مانند او نزدیک نبودم و به اندازه‌ی او اعتماد نداشتم. صمیمی‌ترین و نزدیک‌ترین فرد به او بودم و او یگانه پناهگاه من بود... .
با رحلت رسول خدا (ص) آن‌چنان غم و غصه بر سر من فروریخت که اگر آن همه بر کوه‌ها فرود می‌آمد، تحمل از دست می‌دادند. تمام افراد خاندان بی‌تابی می‌کردند اختیار از کف داده بودند و بر خود مسلط نبودند. حقیقتا توانایی بار سنگین این سوگواری را نداشتند و این مصیبت بزرگ صبرشان را تمام کرده بود و توان تصمیم‌گیری را از آنان گرفته بود. نه می‌توانستند چیزی بگویند و نه چیزی بخواهند و نه چیزی بشنوند. گویا عقل خود را گم کرده بودند و چیزی نمی‌فهمیدند. بقیه‌ی مردم نیز تحت‌تاثیر این اندوه بودند. جمعی به ما تعزیت می‌گفتند و ما را دل‌داری می‌دادند و جمعی با ما هم‌ناله شده بودند و بی‌تابی می‌کردند. در این میان، تنها من بودم که عنان صبر از کف ندادم، بر خود مسلط بودم، سکوت پیشه کردم و مشغول اجرای اوامر رسول خدا (ص) درباره‌ی غسل و کفن ونماز آن بزرگوار شدم. بدن مبارکشان را به خاک سپردم و سپس به دستور آن حضرت، گردآوری آیات و سوره‌های قرآن را پی گرفتم.
اشک‌های فراوان، ناله‌های جان‌سوز، سوزدل و بزرگی مصیبت، مرا از انجام این وظایف بازنداشت تا حق واجب خداوند و رسولش را ادا کردم و آنچه به من فرمان داده بودند، به پایان رساندم و با بردباری و دوراندیشی، همه‌ی آنان را متحمل شدم.
سلام خدا بر او
آنگاه که زاده شد 
و آنگاه که چشم از جهان فروبست
وآنگاه که در صحنه‌ی محشر، برانگیخته می‌شود.

به قلم "فائزه حیدرپور"